W tym roku Instytut Piłsudskiego w Ameryce świętuje jubileusz 80-lecia działalności. Instytut jest amerykańską instytucją archiwalno-edukacyjną o charakterze non-for-profit. Początki Instytutu sięgają w Ameryce 4 lipca 1943 roku, wtedy to właśnie w Nowym Jorku powstała organizacja, której misją było zabezpieczenie, opracowanie i udostępnianie dokumentów dotyczących historii Polski po 1863 roku.
Założycielami Instytutu byli działacze polonijni wydawcy prasy polonijnej jak Maksymilian Węgrzynek czy Franciszek Januszewski, ale przede wszystkim bliscy współpracownicy Marszałka: Wacław Jędrzejewicz, Ignacy Matuszewski i Henryk Floyar-Rajchman, ministrowie II RP. Dla nich oddanie sprawom Polski i ochrona polskiego dziedzictwa były niezmiernie ważne, tym sprawom poświęcali swój czas i dzielili się doświadczeniem.
Początki działalności
Na początku działalności trzon Instytutu stanowili Piłsudczycy, którzy w wyniku wojny przybyli do Nowego Jorku oraz przedstawiciele II RP jak płk. Marian Chodacki, Damian Wandycz, Wincenty Kowalski oraz młodsza emigracja wojenna, która w USA znalazła swoje miejsce jak Stanisław Jordanowski. Zdecydowanie najbarwniejszą postacią był prof. Wacław Jędrzejewicz, Piłsudczyk, minister II RP, wykładowca akademicki na amerykańskich uniwersytetach oraz historyk. Żył 100 lat, gdy w 1993 roku odszedł na „wieczną wartę” pozostawiając wychowane pokolenie następców, którzy później działali w Instytucie. Wśród nich byli dr Magda Kapuścińska, dr Marek Zieliński, Jurek Świątkowski i Piotr Kumelowski.
Zbiory Instytutu
W Instytucie znajduje się wiele bezcennych dokumentów z Archiwum Belwederskiego, przewiezionych do Stanów Zjednoczonych w obawie, że w 1939 roku wpadną w ręce okupantów niemieckich. Wśród nich są nie tylko dokumenty marszałka Józefa Piłsudskiego i jego adiutantów, ale także prywatne archiwum rodziny Piłsudskich, czy pamiętniki prezydenta Ignacego Mościckiego dokumenty dotyczące odradzania się państwa polskiego po 123 latach zaborów, walk o granice w latach 1918-1922, w tym wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku.
Niewiele osób wie, że słynny rozkaz do Bitwy Warszawskiej, która w 1920 r. powstrzymała bolszewicki atak na Polskę, znajduje się w Nowym Jorku, w Instytucie Józefa Piłsudskiego. Rozkaz nr. 10,000, pisany przez gen. Rozwadowskiego, w dramatycznej sytuacji, gdy wojska rosyjskie zbliżały się do naszej stolicy, od prawie 80 lat przechowywany jest w sejfie Instytutu.
Bogate archiwa
Przez lata działalności zbiory Instytutu się powiększały, w dużej mierze dzięki ofiarności prywatnych darczyńców, którzy żyjąc poza granicami ojczyzny, pragnęli przekazać kawałek polskości kolejnym pokoleniom Polonii. Z czasem zaczęły również napływać dokumenty związane z dyplomatami jak ambasador Józef Lipski czy ambasador Juliusz Łukasiewicz. Potem zostały zdeponowane materiały związane z wojskowymi jak gen. Kazimierz Sosnkowski, działaczami polonijnymi oraz ważnymi instytucjami polsko-amerykańskimi, jak Komitet Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia.
Instytut szczyci się nie tylko bogatą kolekcją archiwaliów, ale także imponującą, największą na Wschodnim Wybrzeżu USA kolekcją polskiej sztuki. W Instytucie można podziwiać obrazy min. Jana Matejki, Stanisława Wyspiańskiego, Wojciecha Kossaka, Aleksandra Gierymskiego i wielu innych znakomitych polskich malarzy.
Bogate zbiory archiwalne można obejrzeć w Wirtualnej Galerii IJP na stronie www.pilsudski.org. Zwiedzający z zacisza domu mogą odbyć wirtualny spacer po Instytucie od recepcji, przez Galerię do pracowni digitalizacyjnej.
Cyfrowe otwarcie
Drzwi Instytutu są otwarte dla wszystkich chcących zapoznać się z jego zbiorami. Korzystają z nich naukowcy z całego świata, którzy prowadzą projekty badawcze, zbierają materiały do książek, także autorzy filmów dokumentalnych, studenci i młodzież polonijna. Można śmiało powiedzieć, że żadna książka dotycząca historii Polski okresu 1918-1945 nie może powstać bez zbiorów archiwalnych Instytutu. Również od wielu lat z inicjatywy byłego wiceprezesa Instytutu dr Marka Zielińskiego, prowadzony jest projekt digitalizacji polegający na skanowaniu i opisywaniu wybranych kolekcji archiwalnych, które można zobaczyć na stronie internetowej: www.pilsudski.org.
Instytut dzisiaj
Obecnie Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce funkcjonuje jako dynamiczna placówka kulturalno-naukowa wspierana przez miłośników polskiej historii i kultury z całego świata. Organizuje cieszące się dużą popularnością wykłady, projekcje filmów dokumentalnych, a także spotkania z wybitnymi postaciami ze sfery naukowej i artystycznej. Każdego roku w siedzibie Instytutu organizowane są dziesiątki spotkań dla dorosłych oraz spotkania edukacyjne dla dzieci i młodzieży w tym uczniów polskich sobotnich szkół dokształcających oraz uczniów z amerykańskiej szkoły publicznej nr 34 na Greenpoincie, gdzie od kilku lat działa program dwujęzyczny polsko-angielski. Instytut jest organizacją, która stara się łączyć pokolenia m.in. poprzez organizację Historycznej Gry Terenowej czy Biegu Tropem Wilczym. To dzięki właśnie takim wydarzeniom, młode pokolenie lepiej poznaje i rozumie historię, kulturę, tradycje i obyczaje kraju swoich rodziców.
Instytut Piłsudskiego jest czynny od poniedziałku do piątku, można zwiedzać galerię polskich obrazów, każdy może wziąć udział w nieodpłatnych programach edukacyjnych. Aby Instytut mógł kontynuować swoją misję i zapraszać na spotkania konieczne jest szersze wsparcie Polonii. Każdy może zostać członkiem Instytutu, wesprzeć Instytut donacją celową, pomóc jako wolontariusz czy wziąć udział w wydarzeniach oferowanych w siedzibie Instytutu. Czekamy na Państwa.
Więcej informacji na: www.pilsudski.org
Instytut Piłsudskiego w Ameryce
138 Greenpoint Avenue
Brooklyn, NY 11222
