„Kochać to ufać i w dwa serca naraz spoglądać jak w czyste zwierciadła, razem iść drogą długą i czystą, a u jej końca móc dwa swe imiona wypisać złotem przywiązania niezłomnego i zwyciężonych wspólnie postrachów życia” („Nad Niemnem”, Eliza Orzeszkowa).
Narodowe Czytanie to jedno z tych wydarzeń, które łączy Polaków na całym świecie. Dla dorosłych jest to każdego roku okazja do przypomnienia sobie, zagubionych już zapewne w meandrach pamięci, lektur szkolnych, dla dzieci do poznania klasyki polskiej literatury w ciekawej, przystępnej formie. Akcja Narodowego Czytania została zainicjowana w 2012 roku wspólną lekturą „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza i rokrocznie pozwala popularyzować twórczość ważnych polskich pisarek i pisarzy. W ciągu ostatnich dwunastu lat bohaterami imprezy były takie kanoniczne utwory literatury polskiej jak: „Lalka”, „Quo vadis?”, „Przedwiośnie”, „Balladyna”, „Ballady i romanse”, cykl nowel pozytywistycznych i wiele innych. W roku 2023 wybór padł na „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej. Wiele rzeczowych argumentów przedstawionych przez polską parę prezydencką przemawiało za wyborem tej właśnie powieści, ale czy są one przekonujące dla młodych ludzi na całym świecie, którzy po literaturę (nie tylko polską) sięgają coraz częściej raczej z przymusu niż chęci?
Takie właśnie rozmyślania i niepokoje towarzyszyły mi podczas dziewięciogodzinnego lotu do Nowego Jorku, który spędziłam w towarzystwie starych znajomych – rodów Bohatyrowiczów i Korczyńskich oraz panny Justyny Orzelskiej. Kim byli, jakie elementy ich historii przemówią do młodych Polaków, uczęszczających w sobotnie poranki do Polskiej Szkoły Dokształcającej im. Stanisława Moniuszki w Rockaway Beach, z którymi już za chwilę spotkam się, aby wspólnie świętować Narodowe Czytanie 2023?
„Nad Niemnem” to powieść, która opisuje życie polskiej wsi, konflikty między wsią i dworem, tradycje szlachty i chłopów oraz tradycje walk w obronie ojczyzny… No cóż… im bardziej samolot zbliżał się do lotniska JFK, tym większe opanowywało mnie przerażenie. Co zrobić, by dzieci nie tylko musiały, ale także chciały wysłuchać fragmentów „Nad Niemnem”? Jak sprawić, by w ich pamięci zostały choć odpryski naszego spotkania? I nagle: eureka! Kiepski ze mnie Archimedes a i samolot nie sprzyja podskokom, ale owszem – podskoczyłam wysoko! Przecież „Nad Niemnem” to jeden z najbardziej porywających romansów XIX wieku, a moja publiczność to na pewno fani historii miłosnych (bo któż w wieku młodzieńczym nie oddawał się rozmyślaniom o wiecznej i romantycznej do bólu miłości?).
Klamka zapadła – przedmiotem naszego spotkania stała się niezwykła historia życia Jana i Cecylii, założycieli (protoplastów) rodu Bohatyrowiczów, skrywających się przed światem i oddanych sobie i swojej miłości. Czyż nie brzmi to jak temat na dobry film lub serial Netflixa? Wspólnie z uczniami uradziliśmy, że taki właśnie los powinien spotkać najbardziej znaną powieść Elizy Orzeszkowej. Dokonaliśmy nawet wstępnego podziału ról… Młodzież w Rockaway Beach zaskoczyła mnie ogromną wiedzą na temat literatury polskiej i polskiej geografii. Uczniowie chętnie oddawali się dyskusji, jednocześnie ucząc się nowych słów i wyrażeń. Liczę na to, że im także to spotkanie zapadło w pamięć i może jeszcze kiedyś zechcą mnie przyjąć w swoich gościnnych progach. A tymczasem może kilkoro z nich, zachęconych krótkimi fragmentami Nad Niemnem, sięgnie po obszerniejsze fragmenty powieści autorki, która w bardzo męskich czasach otarła się o literackiego Nobla. Nobla przyznanego wtedy ostatecznie mężczyźnie – Henrykowi Sienkiewiczowi. I choć ten pisarz jako uosobienie ducha narodu ma szczególne miejsce w moim sercu, to jestem pewna, że dziś Orzeszkowa wygrałaby w cuglach.
dr Agnieszka Tambor
Uniwersytet Śląski
Fot. Archiwum szkoły
