Cmentarz to miejsce niezwykłe, gdzie świat żywych łączy się ze światem umarłych, przeszłość z teraźniejszością, przyszłością, smutek z radością, strach z ukojeniem. To miejsce bardzo emocjonalne pod każdym względem, pełne symboliki i chęci do refleksji, przemyśleń. Czasem do tego wszystkiego dochodzi zabytkowość i historia narodu, regionu, architektury. W Polsce jest wiele cmentarzy zasługujących na uwagę.
Warszawskie Powązki
Choć nie jest to najstarszy cmentarz w Polsce, za to słynny. Założono go w listopadzie 1790 roku, na działce podarowanej przez rodzinę Szymanowskich. Nekropolia znajduje się w obecnej dzielnicy Wola. Początkowo zajmował około 2 hektarów. Dzisiaj to już 43 ha, dla porównania: nekropolia w Watykanie zajmuje 44 ha. Na cmentarzu powązkowskim pochowanych jest ok. milion osób. Spoczywa tam wielu znanych i zasłużonych naszych rodaków. Na Powązkach pochowani są żołnierze powstań narodowych od insurekcji kościuszkowskiej do Powstania Warszawskiego, działacze niepodległościowi, wybitni pisarze, poeci, uczeni, artyści, lekarze, prawnicy, duchowni. W czasie okupacji na terenie cmentarza działała Armia Krajowa, były tam składy broni, odbywały się wykłady wojskowe, tamtędy też szły transporty żywności do getta warszawskiego.
Cmentarz Rakowicki
Ten największy cmentarz w Krakowie, zajmuje 42 ha. Powstawał w latach 1800–1803, był wielokrotnie powiększany. Cmentarz Rakowicki jest miejscem pochówku krakowian, tych zasłużonych, jak i zwykłych obywateli. Spoczywają na nim twórcy kultury, naukowcy, przedstawiciele znanych rodów, zasłużeni politycy, uczestnicy powstań (Listopadowego, Styczniowego, Krakowskiego), uczestnicy I i II wojny światowej, członkowie Legionów Polskich i wielu innych. Nekropolia jest zabytkiem o dużej wartości historycznej i artystycznej. Niektóre z nagrobków są dziełem wybitnych architektów m.in.: Teofila Żebrawskiego, Feliksa Księżarskiego, Sławomira Odrzywolskiego, jak również znanych rzeźbiarzy: Tadeusza Błotnickiego, Wacława Szymanowskiego czy Karola Hukana.
Cmentarze przy Lipowej
W Lublinie jest najstarszy i najbardziej znany zespół cmentarzy we wschodniej Polsce. Obejmuje cmentarz rzymskokatolicki, ewangelicko-augsburski, prawosławny oraz wojskowo-komunalny. Jego utworzenie datowane jest na rok 1794. Nekropolia ta ma wielowyznaniowy i wielonarodowy charakter. Są tam nagrobków stanowiące dzieła sztuki rzeźbiarskiej. Na cmentarzu przy ul. Lipowej spoczywają ludzie zasłużeni dla miasta i Polski, m.in.: ks. Piotr Ściegienny – zesłaniec i działacz chłopski. Znajdziemy tam również mogiły żołnierzy armii austro-węgierskiej, bojowników poległych w walkach z bolszewikami, żołnierzy AK i uczestników walk 1939 roku.
Stary Cmentarz w Ostrowie Wlkp.
Ta nekropolia istnieje od 1782 r. i jest jednym z pierwszych polskich cmentarzy położonych z dala od kościoła, poza obrębem miasta, wcześniej takie miejsce było uznawane za niegodne. Najstarszy z zachowanych nagrobków pochodzi z 1842 r. W 1832 r. zaczęto stawiać murowane ogrodzenie cmentarza. Cmentarz otoczono głębokim na 2 metry rowem, który został zasypany pod koniec XIX w. – potrzebowano miejsca dla samobójców.
Podczas zaborów cmentarz był jedynym legalnym miejscem polskich manifestacji patriotycznych. Na przestrzeni lat kilka razy próbowano cmentarz w Ostrowie Wielkopolskim zlikwidować, m.in. w 1820 r., w latach trwania II wojny światowej oraz 1962 r. przez komunistów.
Płockie Powązki
Stary cmentarz Rzymskokatolicki w Płocku został założony w 1780 r. Nekropolia ta była używana przez niecałe 200 lat do zakończenia II wojny światowej. Pochowano na niej znamienitych obywateli miasta. Miejscem wyróżniającym się na starym cmentarzu w Płocku jest zbiorowa mogiła bohaterów Powstania Styczniowego z 1863 roku. To unikatowy obiekt ze względu na wartość historyczną i artystyczną. Obecnie cmentarz wymaga odrestaurowania.
Pamięć o Lwowie
Cmentarz Łyczakowski we Lwowie i podkijowska Bykownia należą do najważniejszych dla Polaków nekropolii i miejsc pamięci na Ukrainie. Polskie groby związane są z historyczną obecnością Polaków na Ukrainie, są też miejscami kaźni ofiar zbrodni stalinowskich. Cmentarz Łyczakowski został założony w 1787 roku. Ten malowniczo położony cmentarz i zarazem cenny zabytek jest jedną z najstarszych europejskich nekropolii istniejących do dziś. Spoczywają tam wybitni Polacy, Ukraińcy, przedstawiciele innych narodowości; lwowscy naukowcy, artyści, działacze. Na Cmentarzu Łyczakowskim znajduje się grób Marii Konopnickiej, Gabrieli Zapolskiej, Artura Grottgera. Cmentarz ten mieści również groby ofiar Powstania Listopadowego i Styczniowego. Kontynuowana jest akcja „Światełko Pamięci dla Cmentarza Łyczakowskiego”. Jak co roku na grobach tej nekropolii zapłonęło kilkadziesiąt tysięcy zniczy zakupionych przez lwowski konsulat generalny RP, a także światełek przywożonych ze zbiórek na terenie Polski
Halina Kossak
