Zbliżające się Święto Niepodległości skłania do refleksji nad losem tych Polaków, którzy spoczywają z dala od ojczyzny. Jest wiele cmentarzy, o których należy pamiętać. Spoczywają tam bowiem obrońcy kraju i zasłużeni emigranci, wśród których nie brak także artystów i naukowców. Warto zobaczyć kiedyś ich mogiły, pokłonić nam nimi głowę.
Cmentarz Łyczakowski – Lwów/Ukraina
To zabytkowa, szczególnie ciekawa, nekropolia, największa spośród polskich poza granicami kraju i zarazem najstarsza z europejskich. Cmentarz Łyczakowski został założony w 1786 r. Wieczny spoczynek ma tam około 20 tysięcy znanych Polaków, wśród nich Artur Grottger, Gabriela Zapolska, Maria Konopnicka. Ważną dla nas częścią Łyczakowa jest Cmentarz Orląt, gdzie spoczęli młodzi ludzie, polegli w walce z Ukraińcami o Lwów w latach 1918-1919. Na Cmentarzu Orląt spoczywa blisko 3 tysiące młodych bojowników w wieku szkolnym i studenckim.
Rossa – Wilno/Litwa
Wileński cmentarz stał się miejscem spoczynku 242 żołnierzy. Pośród wojskowych mogił jest też grób matki Józefa Piłsudskiego, u której stóp spoczęło serce marszałka. Takie miejsce pochówku wskazał on sam, wyraził swą wolę siedem lat przed śmiercią na zjeździe Legionistów. Na Rossie spoczywają też zasłużeni artyści, filozofowie i mężowie stanu, między innymi działacz polityczny Joachima Lelewel.
Katyń, Twer/Rosja, Charków/Ukraina
Dużo polskich mogił jest za wschodnią granicą kraju. Do szczególnie znanych należą trzy cmentarze upamiętniające polskich oficerów zamordowanych w 1940 roku na rozkaz Stalina. W Kozielsku, Starobielsku, Ostaszkowie i Katyniu zginęło w sumie 25,700 Polaków, którzy po 17 września 1939 roku dostali się do niewoli radzieckiej. Pierwszą nekropolię upamiętniającą ofiary Katynia otwarto latem 2000 roku w Charkowie na Ukrainie, zaraz potem cmentarz w Katyniu (Rosja), a także koło Tweru – to ważne dla nas miejsca polskich ofiar totalitaryzmu radzieckiego.
Bolonia/Włochy
Na przedmieściu San Lazzaro w Bolonii spoczywa aż 1,427 żołnierzy 2. Korpusu gen. Władysława Andersa Armii Polskiej na Wschodzie, która miała być przepustką do wolnej Polski dla naszych rodaków z obozów jenieckich, z więzień, łagrów, zsyłki, z dalekiej północy, z Kołymy i Władywostoku. Żołnierze ci do Polski nie doszli. Polegli i spoczywają na tym cmentarzu wojennym we Włoszech.
Monte Cassino/Włochy
Miejsce kojarzone z piosenką o czerwonych makach jest bardzo znaną polską nekropolią. To cmentarz położony między klasztorem benedyktyńskim a wzgórzem „593”. Spoczywa tam 1,070 polskich żołnierzy 3. Dywizji Strzelców Karpackich, poległych w czasie walk we Włoszech. Przy wejściu znajduje się napis: „Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy polegli w jej służbie”. Są też dwie rzeźby polskich orłów, a pośrodku wielkie koło z wkomponowanym krzyżem Virtuti Militari.
Montmorency/Francja
To miasto leżące niedaleko Paryża w XIX wieku było jednym z ośrodków Wielkiej Emigracji. Są tam mogiły tak zasłużonych rodaków jak: Julian Ursyn Niemcewicz, Cyprian Kamil Norwid, Ignacy Paderewski. Jest tam też grobowiec rodzinny Mickiewiczów, jednak bez prochów wieszcza, które zostały przeniesione w 1890 roku na Wawel. Ta nekropolia nazwana jest panteonem polskiej emigracji.
Pere-Lachaise – Paryż/Francja
To największy i najsłynniejszy cmentarz paryski, gdzie miejsce ostatniego spoczynku znalazło kilkudziesięciu Polaków, m.in. Fryderyk Chopin, generałowie Józef Wysocki, Walery Wróblewski i Jarosław Dąbrowski. Jednak najczęściej odwiedzanym grobem jest mogiła Fryderyka Chopina, a na niej sezonowo pojawiają się ukochane przez kompozytora fiołki.
Cmentarz Montmartre – Paryż/Francja
Tam spoczywa wielu Polaków, którzy osiedli we Francji po Powstaniu Listopadowym. Na uwagę zasługuje grób Juliusza Słowackiego z jego wizerunkiem w brązie i napisem po francusku „Wielki poeta polski”. Grób jednak jest pusty, gdyż szczątki poety przeniesiono w roku 1927 na Wawel. Obok zbiorowej mogiły emigrantów stoi zapomniana kaplica grobowa Sapiehów.
Newark, Wrexham, Wellshill/Wielka Brytania
W Anglii ważnym polskim cmentarzem wojskowym jest Newark, w Walii – Wrexham, a w Szkocji – Wellshill. Newark to nekropolia Polskich Lotników – 300 pilotów i weteranów Polskich Sił Powietrznych, także 57 spadochroniarzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Są tam też groby trzech prezydentów RP na uchodźstwie: Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego. Do roku 1993 spoczywał tam także gen. Władysław Sikorski, którego prochy są teraz na Wawelu.
Gunnesbury, Kensal Green, Cmentarz Św. Patryka, Londyn/Wielka Brytania
Cmentarz Gunnersbury w Londynie stał się miejscem spoczynku dla około 1,600 Polaków, w tym prezydenta RP na uchodźstwie Kazimierza Sabbata. Na cmentarzu Kensal Green spoczywa polski podróżnik i geolog Paweł Edmund Strzelecki – zdobywca najwyższego szczytu Australii (Góra Kościuszki). Emigranci zarobkowi, którzy przybyli do Wielkiej Brytanii na przełomie XIX i XX wieku, spoczęli na Cmentarzu Św. Patryka.
Loretto/Włochy
Polski Cmentarz Wojenny w Loreto mieści 1,112 grobów polskich żołnierzy 2. Korpusu Polskiego z okresu II wojny światowej. Cmentarz położony jest na stoku pomiędzy sanktuarium Santa Casa i autostradą adriatycką z amfiteatralnym widokiem na morze. Na cmentarzu zostali pochowani m.in.: major S.O. Drzewiecki, porucznik Z. Okulicki i pułkownik T. Borkowski.
Doylestown – Pensylwania/Stany Zjednoczone
Narodowe Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej w Doylestown w stanie Pensylwania, potocznie zwane Amerykańską Częstochową, jest nie tylko miejscem polonijnych pielgrzymek. To przy nim jest największy polski cmentarz w USA. Przy wejściu do kościoła wmurowano serce Ignacego Paderewskiego (jego grób znajduje się w Paryżu). Na przylegającym do świątyni cmentarzu leży m.in. dowódca Powstania Warszawskiego generał Antoni Chruściel. Budowa kościoła z witrażami, przedstawiającymi wydarzenia z historii Polski i historii chrześcijaństwa, klasztoru, ośrodka dla wiernych i przygotowanie terenów cmentarza było finansowane ze składek Polonii, z licznych, spłacanych latami pożyczek i z opłat za wykupienie miejsc na cmentarzu. Obecnie w podzielonym na pięć kwater cmentarzu znajduje się ok. 6 tys. grobów. Szczególnie góruje tam posąg z brązu – „Mściciel”. Przedstawia klęczącego na jednym kolanie husarza wspartego na mieczu. W marmurowy cokół posągu wmurowane są tablice poświęcone ofiarom zbrodni katyńskiej oraz tragedii smoleńskiej.
Halina Kossak
