Dożynki są jednym z najważniejszych świąt wsi, symbolizującym uroczyste zakończenie żniw. Tradycje związane ze ścinaniem ostatnich kłosów zbóż w Polsce są mocno zakorzenione w ludowej tradycji chłopskiej i sięgają XVI wieku, czyli czasów przedrozbiorowych. Obchody Dożynek Jasnogórskich i największej ogólnopolskiej pielgrzymki rolników do Częstochowy sięgają czasów stanu wojennego, kiedy to rolnicy po raz pierwszy pielgrzymowali do Matki Bożej Jasnogórskiej wraz z przygotowanymi ze swoich plonów wotami. To święto dziękczynienia za plony z czasem przekształciło się w ogólnopolskie dożynki, które gromadzą nie tylko tysiące rolników, ale też ludzi doceniających ich ciężką pracę.
Historia dożynek i pielgrzymek rolniczych
Modlitwy rolników na Jasnej Górze mają wielowiekową tradycję. Wśród pielgrzymek przybywających do Częstochowy na przestrzeni wieków grupy chłopskie były zawsze najliczniejsze. Szczególnie licznie przybywały one w sierpniu i wrześniu, na święto Matki Bożej Zielnej i Narodzenia Matki Bożej. Mieszkańcy wsi od stuleci święcą w sezonie letnio-jesiennym płody ziemi, zioła i kwiaty, dojrzałe zboża i owoce. Nawet współcześnie uroczystość Matki Boskiej Siewnej wyznacza rozpoczęcie siewu zbóż ozimych i jesiennych orek, a rolnicy po dziś dzień czczą Matkę Bożą Kwietną, Jagodną i Śnieżną.
W 1981 roku, w czasach „Solidarności”, pierwsza niedziela września stała się dniem ogólnopolskiej pielgrzymki rolników indywidualnych, którzy przybywając z wszystkich rejonów Polski, dziękowali Maryi za zebrane plony. Pierwsze w historii dożynki na Jasnej Górze odbyły się w 1982 roku. Zostały zorganizowane przez Krajowe Duszpasterstwo Rolników. Od tamtej pory każdego roku w pierwszy weekend września rolnicy pielgrzymują na Jasną Górę, aby podziękować Bogu za zbiory oraz prosić o łaski i urodzaj na kolejny rok. Po 1990 roku doroczna pielgrzymka rolników została połączona z Dożynkami Jasnogórskimi i stała się wydarzeniem o profilu znanym współcześnie.
Współczesne Dożynki Jasnogórskie
Obecnie Dożynki Jasnogórskie są jedną z największych i najbarwniejszych uroczystości w częstochowskim sanktuarium. W obchodach uczestniczą biskupi i dostojnicy kościelni z całej Polski, a także politycy i przedstawiciele władz, m.in. prezydent RP, ministrowie, posłowie i senatorowie oraz kilkadziesiąt tysięcy rolników i wiernych z całej Polski. Prezydent Andrzej Duda co roku zwraca się do rolników ze specjalnym przesłaniem, podkreślając ich wielką rolę w odzyskaniu i budowaniu polskiej niepodległości.
Współczesne dożynki to jednak nie tylko czas dziękczynienia Maryi za zbiory, ale również okazja do prezentacji dorobku i kultury polskiej wsi.
Krajowa Wystawa Rolnicza
W ramach dożynek odbywa się Krajowa Wystawa Rolnicza, która jest kontynuacją Wielkiej Wystawy Rolniczo-Przemysłowej zorganizowanej w Częstochowie w 1909 roku. Wystawcy prezentują tam maszyny i narzędzia rolnicze, zarówno te nowoczesne, które dopiero opuściły fabryki, jak i te, które były tradycyjnie używane przed laty. Organizowane są targi pszczelarskie, wystawy ptaków ozdobnych, kiermasze kwiatów i krzewów oraz konkurs na najpiękniejszą koronę dożynkową, który po raz pierwszy odbył się w 2023 roku. W Krajowej Wystawie Rolniczej co roku bierze udział ponad 500 firm z całej Polski. Wystawa to nie tylko ekspozycje, ale również miejsce wymiany doświadczeń i integracji środowiska rolniczego. Eksperci z różnych instytucji doradzają rolnikom w kwestiach uprawy, ekologii, pozyskania funduszy czy dostępu do ubezpieczeń. Odwiedzający wystawę mogą natomiast obejrzeć stoisko Instytutu Pamięci Narodowej i poznać historię polskiego rolnictwa oraz wkładu rolników w budowanie i rozwój kraju. Dożynkom towarzyszy też wystawa zwierząt, gdzie prezentowany jest drobny inwentarz oraz większe zwierzęta hodowlane, m.in. alpaki, konie, owce i krowy. Podczas dożynek odbywa się również święto Europejskich Dni Kultury Ludowej, którym towarzyszą występy zespołów folklorystycznych, targi sztuki ludowej i rękodzieła, prezentacje instytutów naukowych oraz degustacje potraw i produktów regionalnych.
Tradycja i kultura
Dożynki Jasnogórskie to także czas prezentacji piękna polskiej kultury ludowo-chrześcijańskiej. Podczas uroczystej mszy św. na jasnogórskim Szczycie błogosławione są wieńce dożynkowe i dary na ołtarz z tegorocznych plonów. Wieńce dożynkowe to często prawdziwe dzieła sztuki wykonane z ziaren i owoców, pełne symboli religijnych i narodowych. Rolnicy składają wieńce na ołtarzu ubrani w tradycyjne regionalne stroje, co dodaje uroczystości szczególnego kolorytu i autentyczności. Co roku w trakcie dożynek na Jasnej Górze ofiarowywany jest też chleb – szczególny symbol polskiego dziedzictwa kulturowego, w którym kumuluje się cały system wartości, wiary, obrzędów oraz historycznej spuścizny, jaką Polacy dziedziczą i kultywują na co dzień.
Alicja Dębek
