Wielkanoc jest bez wątpienia jednym z ważniejszych wydarzeń w kalendarzu liturgicznym. To najstarsze święto chrześcijańskie upamiętnia i celebruje misterium paschalne Jezusa Chrystusa, czyli jego mękę, śmierć i w końcu zmartwychwstanie. Ten wyjątkowy okres co roku przypada w nieco innym terminie, wyznaczanym wedle reguł przyjętych jeszcze w czasie Soboru Nicejskiego w 325 roku. Zgodnie z wytycznymi w tradycji Kościoła zachodniego Wielkanoc przypada w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Jest to tzw. paschalna pełnia Księżyca po 21 marca – warto podkreślić w tym miejscu, że kościelna pełnia Księżyca różni się od tej astronomicznej. Zgodnie z tak określonymi złożeniami Wielkanoc wypada między 22 marca a 25 kwietnia. Kulminacyjny moment świąt wielkanocnych poprzedzony jest obchodami upamiętniającymi wydarzenia prowadzące do zmartwychwstania. Warto zapoznać się z ich kalendarium i symboliką.
Karnawał i ostatki
Karnawał i kończące go ostatki to pierwsze zwiastuny zbliżającej się powoli Wielkanocy. Jest to okres hucznych zabaw, balów i pochodów – z najbardziej znanym odbywającym się w Rio de Janeiro. Karnawał rozpoczyna się tradycyjnie 6 stycznia, w Święto Trzech Króli, a kończy się w Środę Popielcową, przypadającą w tym roku na 43 dni przed Wielkanocą. Z kolei ostatki to ostatni, czwarty tydzień karnawału. Liczony jest od Tłustego Czwartku i to właśnie na te kilka dni przypada okres najhuczniejszych imprez karnawałowych. Jego zwieńczeniem jest Środa Popielcowa. W 2021 roku Tłusty Czwartek wypadł 11 lutego, a kończący ostatki „śledzik” 16 lutego.
Środa Popielcowa
Popielec to w kalendarzu katolickim pierwszy dzień wielkiego postu. Rozpoczyna on około 40-dniowy okres pokuty, który ma przygotować wiernych do przeżywania świąt Wielkiej Nocy. Według tradycji Środa Popielcowa wypada między 4 lutego a 10 marca. Wierni spotykają się wówczas na mszy świętej, w trakcie której kapłan posypuje ich głowy popiołem, co symbolizować ma pokutę; zachęca również do zjednoczenia się z nim w modlitwie błagalnej o poświęcenie popiołu. W 2021 roku Popielec przypadał 17 lutego.
Wielki post
Środa Popielcowa jest pierwszym z około 40 dni czasu pokuty, który przygotować ma wiernych do przeżycia najważniejszych dla chrześcijan świąt – Wielkanocy. Okres ten nosi miano wielkiego postu. Zgodnie z tradycją pierwotnie trwał on do Wielkiej Soboty, jednak aktualnie jego zakończenie przypada na Wielki Czwartek, po którym następują dwa dni postu paschalnego – Wielki Piątek i Wielka Sobota. Wielki post to czas pokuty i wstrzemięźliwości. W tym roku trwa od Środy Popielcowej 17 lutego do Wielkiego Czwartku, wypadającego 1 kwietnia.
Śródpoście
Jest to dzień wyznaczający połowę postu. Przypada na czwartą niedzielę wielkiego postu. Dawniej, zgodnie z tradycją, wiązał się z przełamaniem 40-dniowego okresu. W dniu tym młodzież, szczególnie chłopcy, pozwalała sobie na psoty i figle. Obrzędy ludowe wiązały też niedzielę śródpościa z tradycją przesilenia wiosennego, pożegnania zimy i topienia Marzanny.
Niedziela Palmowa
Jest to szósta niedziela wielkiego postu, inaczej nazywana Niedzielą Męki Pańskiej. Dzień ten jest rozpoczęciem najważniejszego, najbardziej uroczystego czasu roku liturgicznego, czyli Wielkiego Tygodnia. Jest świętem ruchomym, przypadającym 7 dni przed Wielkanocą. Może zatem wypaść w dniach od 15 marca do 18 kwietnia. Niedziela Palmowa upamiętniać ma przybycie Chrystusa do Jerozolimy. W dniu tym odbywają się tradycyjne procesje, a także świecenie palm.
Triduum Paschalne
Istota Triduum Paschalnego to celebracja misterium paschalnego, czyli męki, śmierci i ostatecznie zmartwychwstania Chrystusa. Jest to najważniejsze wydarzenie w roku liturgicznym rzymskich katolików. Początek jego obchodów przypada na wieczór Wielkiego Czwartku, dokładnie rozpoczyna je msza Wieczerzy Pańskiej. Kończą je nieszpory Niedzieli Wielkanocnej. Wbrew pozorom Triduum Paschalne to nie cztery, a trzy dni. Związane jest to z żydowską rachubą czasu, zakładającą, że każde święto rozpoczyna się po zachodzie słońca/wieczorem dnia poprzedniego. W tym roku Triduum Paschalne wypada od 1 kwietnia do 4 kwietnia.
Wielki Czwartek
Jest to pierwszy dzień Triduum Paschalnego. Rozpoczyna się od Mszy Wieczerzy Pańskiej, odbywającej się na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. Liturgia nie zostaje zakończona. Podczas mszy nie odbywa się błogosławieństwo wiernych ani rozesłanie, a Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do kaplicy adoracji. Jej kontynuacją jest Liturgia Męki Pańskiej odbywająca się w Wielki Piątek jeszcze przed wieczorem.
Wielki Piątek
Drugi dzień Triduum Paschalnego to czas powagi, ciszy, skupienia, smutku, postu i liturgicznej ciszy. W kościele nie sprawuje się wówczas mszy św. Od rana trwa za to adoracja Najświętszego Sakramentu w kaplicy adoracji. W dniu tym odprawia się również drogę krzyżową, a także rozpoczyna się nowenna do Miłosierdzia Bożego. Może ona trwać nawet 9 godzin.
Wielka Sobota
Wielka Sobota w Kościele to czas trwania wiernych przy grobie Pańskim i rozważania męki Chrystusa. Wiąże się z tym zwyczaj odwiedzania symbolicznych grobów Pańskich w kościołach, a także cmentarzy. Odbywająca się w sobotę wieczorem liturgia Wigilii Paschalnej należy już do obrządków związanych z obchodzeniem Niedzieli Zmartwychwstania. Wielka Sobota to czas tradycyjnego święcenia potraw wielkanocnych (święconki), przynoszonych w koszyczkach do kościołów przez wiernych.
Niedziela Wielkanocna
Triduum Paschalne kończy Wielkanoc, będąca kulminacyjnym momentem świąt Wielkanocnych. Jej obchody rozpoczynają się wieczorem poprzedzającej ją soboty, obrządkiem Wigilii Paschalnej. Kończą je wieczorne nieszpory. Niedziela Wielkanocna jest najbardziej uroczystym dniem cyklu paschalnego. To właśnie tego dnia świętowane jest zmartwychwstanie Chrystusa.
Wielki Poniedziałek
Jest to drugi dzień świat Wielkanocnych, nazywany także lanym poniedziałkiem. Może on wypaść w okresie od 23 marca do 26 kwietnia. Jest kolejnym dniem oktawy wielkanocnej upamiętniającej zmartwychwstanie Chrystusa. Świętowanie Wielkanocy rozciąga się także na kolejne dni – 8 stanowiących oktawę i kolejne, do 50., czyli Niedzieli Zesłania Ducha Świętego. W Polsce Poniedziałek Wielkanocny kojarzy się z tradycją śmigusa dyngusa – dawniej wielkanocnego smagania, dziś już tylko polewania wodą. W tym roku wypada on 5 kwietnia.
Anna Miler
