Okres wielkanocny wśród wielu obrzędów wiążących się z nim przynosi także Misteria Męki Pańskiej. Te niezwykłe wydarzenia to nie tylko ważny element przeżywania Wielkanocy, pogłębiania jej znaczenia i mistycyzmu, ale także wydarzenia niemal teatralne w swoim charakterze i przebiegu. Skąd wzięła się ta tradycja? Jak zmieniała się na przestrzeni wieków? Wyjaśniamy.
Misteria kiedyś
Czym jest tradycja Misterium Męki Pańskiej i skąd czerpie swoje źródła? Żeby odpowiedzieć na to pytanie, należy sięgnąć do początków chrześcijaństwa i okresu średniowiecza. Pierwsze wieki jego rozwoju przypadały na czasy, w których większość wyznawców nie była ludźmi pisemnymi, nie znała łaciny, nie potrafiła czytać. W takiej sytuacji rozwiązaniem stało się teatralizowanie wydarzeń biblijnych i włączanie ich w takiej formie do liturgii. W miarę upływu czasu stało się to podwalinami powstania teatru liturgicznego z przedstawieniami teatralnymi opartymi o najważniejsze wydarzenia Starego i Nowego Testamentu, a także żywoty świętych. Sięgnął on na przykład po przekazy związane z Bożym Narodzeniem i Wielkim Tygodniem kończącym się zmartwychwstaniem.
Narodziny Misteriów Męki Pańskiej pojmowanych w kategorii nowożytnej tradycji, inscenizacji, datować można na X wiek. W Polsce tradycja ta sięga XVI wieku, przy czym jej rozwój przybrał nieco inną formę niż i innych państwach chrześcijańskiego kręgu kulturowego. Początkowo został on powstrzymany przez reformację, a następnie zabory. Okres swojej świetności przeżył ponownie w XX wieku. Obecnie tego typu widowiska liturgiczne szczególną popularnością cieszą się w okresie bożonarodzeniowym (jasełka) i właśnie wielkanocnym, gdy przyjmują formę Misteriów Męki Pańskiej.
Misteria dziś
Jak obecnie wyglądają Misteria Męki Pańskiej? Ich zwyczaj jest mocno zakorzeniony w polskich wielkanocnych tradycjach. Wydarzenia tego typu odbywają się w wielu miastach, a także mniejszych miejscowościach i wsiach. Jeśli chodzi o formę, misteria pasyjne mają najczęściej charakter i scenariusz oparty o Drogę Krzyżową. Jest ona jednak rozbudowana o inscenizacje poruszające tematykę, której poświęcone są poszczególne stacje.
Misteria Męki Pańskiej, które w początkach tworzenia się ich tradycji miały charakter wydarzenia odbywającego się w murach kościelnych, obecnie przybierają znacznie większą skalę. O ile ich bazująca na Drodze Krzyżowej forma nie uległa zmianie, o tyle obecnie jest ona wytyczana ulicami miasta. Wydarzenia tego typu odbywają się często w głównych punktach przestrzeni miejskich, skupiając wokół siebie tłumy wiernych.
W zależności od miejscowości, w której kontekście mowa o misteriach pasyjnych, mogą one różnić się nieco przebiegiem. Najczęściej ich obchody ograniczają się do jednego-dwóch dni. Są jednak wyjątki.
Misteria najbardziej znane
Przykładem odstępstwa od tej reguły jest Misterium Męki Pańskiej organizowane w Kalwarii Zebrzydowskiej. Jego tradycja sięga aż do XVII wieku, co czyni go najstarszym tego typu wydarzeniem w Polsce. Nie jest to jedyny element wyróżniający misteria pasyjne organizowane w tym miejscu. Kolejnym jest właśnie czas trwania.
Jest to pierwsze i najpełniejsze misterium w Polsce. Jego przebieg jest dostosowany do poszczególnych dni Wielkiego Tygodnia. Pozwala to wiernym na jeszcze pełniejsze, głębsze wczucie się w sytuację Chrystusa, a także przeżywanie jego męki. Męki, której ogrom – oczywiście do pewnego stopnia – mogą zobaczyć na własne oczy, biorąc udział w misterium odbywającym się w Kalwarii Zebrzydowskiej. Jest ono swoistym punktem odniesienia dla innych tego typu wydarzeń w Polsce.
Misteria w Polsce
Poza misteriami w Kalwarii Zebrzydowskiej na terenie kraju odbywa się wiele innych wydarzeń tego typu. Do najbardziej spektakularnych, rozbudowanych należą m.in. Misterium Męki Pańskiej w Poznaniu – będące największym widowiskiem pasyjnym w Europie – misterium pasyjne w Warszawie, Misterium Męki Pańskiej na Górze Kalwarii, a także w Kalwarii Pacławskiej, a także misterium pasyjne w Przeworsku.
Anna Miler
