Kuchnia świętokrzyska wywodzi się z tradycji wiejskiej. Kiepskie gleby rodziły głównie ziemniaki, kapustę, rośliny strączkowe i zboże, wykorzystywane do potraw mącznych i kasz. Zapracowane gospodynie gotowały z tego, co było pod ręką i dzięki ich zaradności powstał ciekawy kanon kuchni świętokrzyskiej.
Symbolem kuchni świętokrzyskiej jest zupa zalewajka świętokrzyska, znajdziemy ją we wszystkich częściach regionu. Klasyczna zalewajka gotowana jest na bazie kwaśnego żuru, z ziemniakami, kiełbasą lub boczkiem, czasem z dodatkiem grzybów. Najciekawsza z zalewajek, wzbogacona jajkiem sadzonym, podawana jest w karczmie Izba Dobrego Smaku przy Osadzie Średniowiecznej w Hucie Szklanej.
Ziemniak, uważany za podstawowy składnik kuchni świętokrzyskiej obok kaszy, kapusty i fasoli i mleka pojawił się w menu dopiero w XIX wieku, a potrawy ziemniaczane nosiły różne nazwy. Te z tartych ziemniaków, gotowane i zapiekane mogą występować jako gałki, goły, golorz, pyzy, tryndle (kryndle), pigoły, targańce czy zmiocarz – pasztet ziemniaczany. Ziemniaczanym farszem nadziewano też pierogi i kluski, a na głębokim oleju smażono pączki ziemniaczane. Królem potraw ziemniaczanych jest kugiel – wizytówka Kielecczyzny, czyli zapiekanka ziemniaczana z mięsem wywodząca się z tradycji żydowskiej, a najsłynniejszy z nich to kugiel z Czermna.
Obok dań ziemniaczanych kuchnia regionalna zna potrawy z różnych gatunków kasz: jęczmiennej, gryczanej, jaglanej, podawanych w różnej formie, jako kotlety, ciasta, farsz do pierogów i gołąbków. Żytniczki, czyli potrawy z kaszy sporządzonej z niedojrzałego zboża od wieków znajdowały się w jadłospisie ziemi kieleckiej, a kaszok to tajona kasza, która dojrzewała przez kilka godzin owinięta kocem lub w piecu chlebowym. Popularnym daniem wigilijnym były grycoki, czyli pierogi z kaszą.
Kapusta, popularne warzywo, stanowi znaczącą pozycję na Kielecczyźnie. Tradycyjnie chętnie łączona była z lędźwianem, najstarszą odmianą grochu, podobną do ciecierzycy, która, prawie całkiem zapomniana, wraca obecnie do łask. Wśród kapuścianych dań występuje kapusta bidula, powijoki z kapusty kiszonej, sucha kapusta z grochem, kapusta płono, dziadajka z zacirko, parzybroda czy ciaparacha, czyli kapusta z grochem. Tradycyjne kiszenie kapusty miało formę ludowych obrzędów spajających społeczności wiejskie.
Długą tradycję wędliniarstwa prezentują wyroby z Wąchocka, z Radoszyc, Łosienia i Kunowa. A obok nich, jako ciekawostka, wyroby kurozwęckie z mięsa bizonów amerykańskich. Szczególne miejsce w kuchni regionu zajmują dzionie rakowskie, rodzaj kiszki nadziewanej farszem mięsnym z dodatkiem pokruszonej macy.
Na Ponidziu, wokół Buska Zdroju, znajdziemy sery z mleka krowiego ze Strzałkowa, a wśród nich słynny buncok strzałkowski. Występuje tu też bardzo znana, obok bielińskiej, truskawka faworytka z Buska, a także śliwka damacha.
Region Sandomierza to z kolei obszary uprawy winorośli, powstał tu „Sandomierski szlak winny”, prowadzący przez lokalne winnice. Regionalne potrawy docenimy wędrując po Kielecczyźnie szlakiem kulinarnym „Świętokrzyska kuźnia smaków”.
