Praktyki religijne przygotowujące do obchodów Zmartwychwstania Pańskiego mają długą tradycję. Potrzebował ich zwłaszcza prosty wierny lud, który nie umiał pisać i czytać, a nabożeństwa posługując się obrazami (stacjami Drogi Krzyżowej) i krótkimi pieśniami ludowymi znanymi na pamięć pomagały w przeżyciu tego, co ważne dla katolika.
Droga Krzyżowa jest bardziej powszechna, znana w całym Kościele, podczas gdy Gorzkie Żale są charakterystyczne głównie dla terenów Polski.
Gorzkie Żale
Nabożeństwo to z jednej strony opiera się na motywach Jutrzni w formie praktykowanej w XVIII w., z drugiej zaś zawiera pewne elementy średniowiecznych pasyjnych misteriów liturgicznych. Na ich podstawie ks. Wawrzyniec Benik ze zgromadzenia księży misjonarzy świętego Wincentego a Paulo opracował strukturę i napisał tekst nowego nabożeństwa.
Gorzkie Żale po raz pierwszy zostały odprawione w 1707 r. w kościele Świętego Krzyża. Szybko zdobyły popularność i zostało wprowadzone do innych kościołów w Warszawie, a następnie w całej Polsce.
To nabożeństwo pasyjne składa się z trzech części. W poszczególne niedziele Wielkiego Postu odprawia się kolejne części (dwukrotnie, gdyż wielki post trwa sześć tygodni). Gorzkie Żale rozpoczynają się Pobudką, zwana też Zachętą. Następnie odczytywana jest intencja nabożeństwa wraz z wprowadzeniem do śpiewanych rozważań, po czym wykonywane są następujące pieśni i modlitwy: Hymn, Lament duszy nad cierpiącym Jezusem, Rozmowa duszy z Matką Bolesną, Któryś za nas cierpiał rany. Potem może nastąpić kazanie pasyjne, a po nim błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem.
Droga Krzyżowa
Tradycja odprawiania Drogi Krzyżowej powstała w Jerozolimie. W średniowieczu rozpowszechnili ją franciszkanie, którzy oprowadzając pątników, zatrzymywali się przy stacjach przedstawiających historię śmierci Jezusa. Liczbę czternastu stacji ustalono w XVII wieku. Najczęściej Droga Krzyżowa przedstawiana jest w obrazach lub rzeźbach rozmieszczonych na ścianach bocznych świątyni. Są też stacje w plenerze przy sanktuariach. Droga Krzyżowa bywa odprawiana nawet ulicami miast. Rzadziej, ale praktykuje się również kilkunasto- lub kilkudziesięciokilometrowe, ekstremalne Drogi Krzyżowe. W przypadku nabożeństw odprawianych w świątyniach i nierzadko transmitowanych, są różne wersje – dla dzieci, młodzieży, chorych itd. Stacje mają być nie tylko odtworzeniem wydarzeń z ostatnich dni Chrystusa. Ich symbolika jest również podstawą rozważań medytacyjnych o poświęceniu, pokorze, miłości, prawdzie w obecnych czasach. Trudno znaleźć skuteczniejsze formy przygotowania do pamiątki Zmartwychwstania, Droga Krzyżowa jest w tym niezastąpiona, podobnie jak Gorzkie Żale.
Halina Kossak
