Zgodnie z polską tradycją, przed Wielkanocą w kościołach tworzy się groby Pańskie. Właśnie tam zostaje symbolicznie przeniesione Ciało Chrystusa pod postacią opłatka umieszczonego w monstrancji. Adoracja wiernych i czuwanie straży – wszystko to tworzy klimat wzmacniający przeżycia religijne.
Średniowiecze początki
Ta tradycja wywodzi się z okresu średniowiecza. Od czasów Karola Wielkiego niemal w całej Europie trwał obrzęd składania pod kamienną płytą grobową samego krzyża lub Chrystusa w postaci eucharystycznej. W niektórych kościołach składano w ten sposób krzyż, a w jego centrum puszkę z Najświętszym Sakramentem. Hostię w monstrancji nad wyobrażeniem Grobu Chrystusa po raz pierwszy wystawiono w kościele jezuitów w Monachium.
Przeobrażenia zwyczaju
W XVIII wieku obrzęd ten zanikł w większości rejonów Europy. Zachował się tylko w Austrii, na Węgrzech, w południowych Niemczech i w Polsce. We wczesnym średniowieczu Najświętszy Sakrament był zanoszony po liturgii eucharystycznej na przechowanie do zakrystii lub bocznej kaplicy. Stąd wywodzi się procesja do kaplicy adoracji w Wielki Czwartek. W epoce baroku wprowadzono dodatkowo figurę Zmartwychwstałego Jezusa przykrytego całunem.
Akcenty narodowe
W Polsce tradycja strojenia Grobu Chrystusa objęła miasta i wsie, rozwinęła się w sposób szczególny, gdyż to przemawiało do wyobraźni wiernych, wzmacniało przeżycia religijne. W różnych okresach historycznych starano się wprowadzać aktualne motywy – symboliczne, związane z sytuacją w kraju. Tak było zwłaszcza w czasach rozbiorów, okupacji niemieckiej i stanu wojennego. Teraz coraz częściej w prace angażowani są artyści i Groby Pańskie w niektórych kościołach przypominają instalacje artystyczne. Ich twórcy wykorzystują na przykład grę światła i cienia.
Straż grobowa
Honorowa formacja paramilitarna, pełniące wartę w kościele przy Grobie Pańskim od popołudnia Wielkiego Piątku do rezurekcji w Niedzielę Wielkanocną, ma też inne nazwy niż straż – np. Bożogrobcy lub Turki. Obyczaj ten znany jest w Polsce co najmniej od połowy XVII w. Niegdyś straże grobowe składały się nie z ochotników – cywilów jak dziś, ale prawdziwych żołnierzy, artylerii konnej, oddziałów wojskowych różnych rodzajów broni w paradnych mundurach. Elementy orientalne – turbany, krzywe szable tureckie – to nawiązania do odsieczy wiedeńskiej lub pielgrzymek do Ziemi Świętej, odbywanych przez szlachtę i magnaterię polską od końca XVII w. Teraz najczęściej wartę przy Grobach Pańskich pełnią strażacy w mundurach galowych.
hk
