Korczak Ziółkowski (ur. 6 września 1908 w Bostonie, zm. 20 października 1982 w Custer) był polsko-amerykańskim rzeźbiarzem, którego praca pozostawiła trwały ślad w historii Stanów Zjednoczonych. Jego najważniejsze dzieła to współpraca przy tworzeniu słynnego Mount Rushmore oraz monumentalnego pomnika wodza Szalonego Konia w Crazy Horse w Dakocie Południowej.
Początki kariery artystycznej
Korczak Ziółkowski urodził się w Bostonie w rodzinie polskich imigrantów. Gdy miał zaledwie dwa lata, jego rodzice tragicznie zginęli. Wychowywał się w sierocińcu i rodzinach zastępczych. Jego talent artystyczny ujawnił się, gdy miał kilkanaście lat. W dorosłym życiu początkowo pracował jako stolarz okrętowy w stoczni, gdzie po godzinach tworzył małe rzeźby z drewna. W 1932 przeprowadził się do West Hartford w Connecticut, gdzie zaczął rzeźbić zawodowo. Sprzedawał swoje prace w Bostonie, Nowym Jorku i Nowej Anglii. Jego pierwszą rzeźbą w kamieniu było popiersie sponsorującego go bostońskiego sędziego, Fredericka Pickeringa Cabota. Pierwszym znaczącym sukcesem w karierze Ziółkowskiego była rzeźba zatytułowana „Paderewski: Study of an Immortal”, którą stworzył w 1932 roku. Praca ta, będąca hołdem dla polskiego pianisty i męża stanu Ignacego Jana Paderewskiego, zdobyła pierwszą nagrodę na Wystawie Światowej w Nowym Jorku i zwróciła uwagę na młodego artystę.
Mount Rushmore
W 1939 roku Ziółkowski został zaproszony przez Gutzona Borgluma, głównego rzeźbiarza odpowiedzialnego za budowę głów prezydentów USA na Mount Rushmore, do przyłączenia się do zespołu. Mount Rushmore, zlokalizowany w Black Hills w Dakocie Południowej, miał przedstawiać czterech prezydentów Stanów Zjednoczonych: George’a Washingtona, Thomasa Jeffersona, Abrahama Lincolna i Theodore’a Roosevelta. Udział w tym projekcie dał Ziółkowskiemu cenne doświadczenie w tworzeniu rzeźb monumentalnych i rozwinął jego umiejętności. Praca na wysokościach oraz wykorzystanie dynamitu do precyzyjnego modelowania skały wymagały nie tylko artystycznego talentu, ale i technicznej biegłości. W tym czasie Ziółkowski nawiązał także kontakty w środowisku artystycznym, które miały wpływ na jego przyszłą karierę.
Pomnik Szalonego Konia
W 1947 roku artysta został poproszony przez wodza plemienia Dakota Siedzącego Byka o wyrzeźbienie monumentalnego pomnika upamiętniającego Szalonego Konia – legendarnego przywódcę Dakotów, który zasłynął z oporu wobec amerykańskiej ekspansji na Wielkie Równiny. W liście z propozycją współpracy wódz napisał: „My, wodzowie, chcielibyśmy by biały człowiek wiedział, że czerwony człowiek też ma swoich bohaterów”. Projekt zakładał, że pomnik ten będzie największą rzeźbą skalną na świecie. Figura wodza dosiadającego konia miała mieć 172 metry wysokości i 195 metrów długości i przewyższyłaby rozmiarem Mount Rushmore. Co ciekawe, do czasów rozpoczęcia budowy nie zachowały się żadne zdjęcia Szalonego Konia. Ziółkowski stworzył jego wizerunek na podstawie relacji i wspomnień członków plemienia.
W tym samym czasie Ziółkowski podjął się opracowaniu szczegółowego planu zagospodarowania Crazy Horse, który obejmował kompleks edukacyjno-kulturalny, muzeum oraz uniwersytet i centrum medyczne dla rdzennych Amerykanów. W założeniu cały projekt miał na celu nie tylko upamiętnienie przeszłości, ale i wsparcie rozwoju rdzennych społeczności. Prace nad pomnikiem rozpoczęły się oficjalnie w 1948 roku i były kontynuowane przez Korczaka Ziółkowskiego aż do jego nagłej śmierci w 1982 roku. Rzeźbiarz zmarł na zawał serca, w trakcie pracy. Został pochowany u stóp pomnika Szalonego Konia.
Dziedzictwo
Jednym z największych wyzwań tego projektu było finansowanie. Korczak Ziółkowski odmówił przyjęcia funduszy federalnych, aby zachować pełną kontrolę nad dziełem oraz z szacunku dla zasady „Black Hills nie są na sprzedaż”, którą kierowali się rdzenni Amerykanie. To znacznie utrudniło postęp prac. Artysta polegał na prywatnych darowiznach oraz wpływach ze sprzedaży biletów wstępu na teren budowy pomnika. Z własnych środków wykupił skałę, w której miała powstać rzeźba, wraz z okolicznym terenem. Kiedy projekt był gotowy, rozpoczęła się II wojna światowa. Ziółkowski wstąpił wówczas do armii amerykańskiej, został ranny w Normandii i wrócił do USA. W 1947 przeniósł się na stałe do Black Hills i rozpoczął prace nad rzeźbą. W 1950 ożenił się z Ruth Ross (ur. 26 czerwca 1926 w Hartford, zm. 21 maja 2014 w Rapid City), entuzjastką sztuki, która od 1947 była jego asystentką. Para miała dziesięcioro dzieci.
Praca Korczaka Ziółkowskiego nad pomnikiem Szalonego Konia była głęboko zakorzeniona w szacunku dla historii i tradycji Dakotów. Przez cały proces tworzenia, artysta blisko współpracował z liderami plemienia. Pomnik Szalonego Konia nadal jest w trakcie budowy i mimo, że do jego ukończenia jest jeszcze daleka droga, to już teraz stanowi jeden z najważniejszych symboli kultury rdzennych Amerykanów i przyciąga rocznie setki tysięcy turystów. Rodzina Ziółkowskiego do dziś kontynuuje jego dzieło. Żona Korczaka, Ruth Ross Ziółkowski, przejęła kierowanie projektem po śmierci męża i nadzorowała prace przez wiele lat. Ich dzieci i wnuki nadal aktywnie uczestniczą w budowie oraz zarządzają fundacją Crazy Horse Memorial Foundation.
Alicja Dębek
