Tadeusz Kościuszko był na tle swojej epoki postacią dość niezwykłą. Urodził się w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej w Mereczowszczyźnie na Polesiu w 1746 roku. Jako czwarte dziecko, nie miał większych szans na odziedziczenie majątku (jednej wsi) po rodzicach. Naturalnym miejscem dla niego byłoby zatrudnienie w armii lub administracji – lecz w Rzeczpospolitej doby saskiej nie było o to łatwo z uwagi na niewielki etat wojska i szczątkowy aparat urzędniczy.
Kościuszko miał jednak trochę szczęścia – udało mu się zyskać przychylność potężnych protektorów – Czartoryskich. Było to szczęście podwójne, gdyż myślący z duchem oświecenia Czartoryscy, zamiast zatrzymać go u siebie na służbie w charakterze klienta – poplecznika, wysłali młodego Kościuszkę do nowopowstałej Szkoły Rycerskiej w Warszawie. Tam Kościuszko radził sobie tak dobrze, że otrzymał królewskie stypendium na studia we Francji. Był to rok 1769. Dzięki wyjazdowi do Francji Kościuszko uniknął trudnego wyboru pomiędzy przystąpieniem do patriotycznej, lecz konserwatywnej Konfederacji Barskiej, a uległym wobec Rosji, lecz postępowym stronnictwem króla Stanisława Augusta.
Po zakończeniu studiów we Francji (rok 1775) Kościuszko nie mógł znaleźć dla siebie zatrudnienia w Rzeczpospolitej. W kraju panowało przygnębienie i marazm po tragedii I rozbioru. Dla Kościuszki, po pobycie we Francji pełnego idei o braterstwie i równości, stosunki panujące w kraju były trudne do zniesienia. Kościuszko postanowił więc wyjechać do Ameryki, gdzie od 1775 roku toczyła się wojna brytyjskich kolonii z ich metropolią. Tam ze szczerego serca wspierał swoją wiedzą wysiłki kolonistów w zbudowaniu niezależnego, demokratycznego państwa. Jako inżynier wojskowy wybudował wiele obozów wojskowych i fortów, w tym słynny West Point. Walnie się też przyczynił do osaczenia brytyjskiej armii pod Saratogą, fortyfikując pracowicie pozycje Amerykanów.
Po wygraniu wojny przez USA Kościuszko znów wrócił do Rzeczpospolitej – w 1784 roku. Nad Wisłą i Niemnem dało się już odczuć “wiatry przemian”. W 1788 szlachta na Sejmie Wielkim zabiera się za ostre reformowanie państwa, częściowo nawet wbrew królowi. Kościuszko w 1789 dostaje wreszcie upragnioną nominację na generała wojsk koronnych. Jednak festiwal wolności kończy się w 1792 roku wraz z wkroczeniem wojsk rosyjskich. Kościuszko znów błysnął talentem fortyfikatora (bitwa pod Dubienką), lecz było to za mało, by pokonać Rosjan.
Przełom lat 80`i 90` był w polskiej historii niezwykły nie tylko z uwagi na uchwaloną konstytucję. W tym czasie w polityce krajowej upada w dużej mierze znaczenie magnatów, dotychczas tak wszechwładnych w polskim Sejmie. Magnaci nawiązują kontakty na obcych dworach lub izolują się od bieżących wydarzeń na swych posiadłościach. Do głosu dochodzi natomiast grupa ludzi wywodząca się ze średniej szlachty – tacy jak Kościuszko, Dąbrowski, Zajączek, czy (później) Chłopicki. Mają oni różne poglądy, lecz wszystkich dzieli majątkowa i mentalna przepaść wobec dawnej polskiej arystokracji, nie mówiąc już o europejskich rodach królewskich. Ich wejście do krajowej polityki było prawdziwą rewolucją w dotychczasowych stosunkach, zaś Kościuszko był właśnie jednym z pierwszych “młodych gniewnych”.
To właśnie w tych kręgach rodzi się idea wzniecenia powstania – rewolucji, na wzór francuskiej. W przeciwieństwie do konfederatów barskich, chcieli nie tylko niepodległości, ale też zmiany społecznej. Kościuszko przebywający w Saksonii (przyjaznej Polakom i Litwinom od czasu obioru ich władców na królów Rzeczpospolitej) staje się naturalnym liderem tego przedsięwzięcia. Gdy w Rzeczpospolitej po II rozbiorze zaczęły się redukcje wojska – tak rozbudowanego w czasie wojny w obronie Konstytucji 3 Maja – zaistniały dość korzystne warunki do wzniecenia powstania. W chwili, gdy Kościuszko odczytywał akt powstania 24 marca 1794 roku, w Krakowie znajdowała się pokaźna liczba batalionów i szwadronów likwidowanego wojska, zaś w jego kierunku szła już wcześniej zbuntowana brygada Madalińskiego.
Insurekcja skończyła się dla Kościuszki wraz z przegraną bitwą pod Maciejowicami. Kościuszko został tam ranny i trafił do niewoli rosyjskiej. W 1796 roku car zwolnił Kościuszkę z więzienia. Naczelnik po nieudanym powstaniu nie był już chętny do brania aktywnej roli w polskiej polityce. Po krótkim wyjeździe do USA osiadł w Paryżu, a potem w Szwajcarii w Solurze. Nie dał się wciągnąć do polityki ani Napoleonowi, ani carowi Aleksandrowi. Pod pewnymi względami Kościuszko nosił w sobie mentalność epoki Rzeczpospolitej Obojga Narodów – nie wyobrażał sobie swego kraju zredukowanego do kształtów Księstwa Warszawskiego, czy Królestwa Polskiego.
Tadeusz Kościuszko zmarł w Solurze w 1817 roku.
