26 marca w Amerykańskiej Częstochowie odbyły się uroczystości w ramach obchodów 160. rocznicy Powstania Styczniowego. Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce postanowiło uhonorować 46 uczestników zrywu narodowego, którzy żyli, pracowali i działali w Stanach Zjednoczonych i ufundowało pamiątkową tablicę z ich nazwiskami.
Honorowi goście
Uroczystość uświetnili honorowi goście, m.in. Helena Knapczyk – sybiraczka i prezeska Korpusu Pomocniczego Pań działającego przy SWAP i ambasador RP przy ONZ prof. Krzysztof Szczerski, konsul RP w Nowym Jorku Stanisław Starnawski. Attachat Obrony z Waszyngtonu reprezentowali: płk Klaudiusz Kamiński i ppłk Karol Budniak, Polsko – Słowiańską Federalną Unię Kredytową reprezentowali: dyrektor wykonawczy Bogdan Chmielewski i Małgorzata Grodzka. Obecni byli również Franciszek Piwowarczyk – Wielki Marszałek Parady Pułaskiego 2023, Marian Żak – prezes Centrum Polsko-Słowiańskiego, Stanisław Bańkowski – komendant Kadetów Pułaskiego oraz prawnuk powstańca styczniowego Walentego Rodowicza Wiesław Wierzbowski, który jest szefem Kongresu Polonii Amerykańskiej – oddziału we wschodnim Massachusetts, przewodniczącym Klubu Gazety Polskiej w Bostonie i byłym działaczem Solidarności. Licznie zgromadzeni byli też działacze opozycji demokratycznej z czasów PRL, w tym Solidarności, na czele z Włodzimierzem Ilnickim. Obecni byli też przedstawiciele Klubów Gazety Polskiej z New Britain: Marian Czarnecki, Zbigniew Rostkowski i Janusz Kudelka z Nowego Jorku oraz wspomniany wcześniej Wiesław Wierzbowski z Bostonu.
W związku z tym, że uroczystości były połączone z obchodami Narodowego Dnia Żołnierzy Wyklętych, rozpoczęły się od złożeniem wieńców na miejscowym cmentarzu pod pomnikami Żołnierzy Niezłomnych, Husarza i na grobie dr. Teofila Starzyńskiego (pierwszego komendanta SWAP). Następnie odczytano Apel Pamięci.
Uroczyste nabożeństwo
W dalszej kolejności organizatorzy i wszyscy goście udali się do kościoła na uroczysta mszę św., która odprawił przeor zgromadzenia paulinów o. Marcin Ćwierz, który w kazaniu wspomniał między innymi o cenie, jaka płacili polscy patrioci walczący o niepodległość Polski na przestrzeni dziejów, w tym powstańcy styczniowi i żołnierze niezłomni.
Po mszy św. Naczelny Komendant SWAP Tadeusz Antoniak przywitał gości i wygłosił słowo wstępne, w którym przedstawił genezę tej uroczystości, od znalezienia grobu Hilarego Skwierzyńskiego w Filadelfii (powstańca, a zarazem członka Pl. 12 SWAP), przez Czesława Gajownika, członka tej placówki i prace historyczne dr. Teofila Lachowicza (red. naczelnego Weterana) w celu udokumentowania osób zapisanych na pamiątkowej tablicy. Komendant Antoniak powiedział też, że Żołnierze Niezłomni i Powstańcy Styczniowi mimo przegranej militarnej odnieśli moralne zwycięstwo, a z ich heroicznego dorobku korzystały następne pokolenia Polaków, które w konsekwencji wywalczyły niepodległość w 1918 i 1989 r.
Następnie odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy w przedsionku kościoła. Ceremonii odsłonięcia dokonali honorowi goście, a biało-czerwoną szarfę ściągnął Wiesław Wierzbowski.
Przemówienia i koncert
Po ceremonialnym odsłonięciu tablicy dr Teofil Lachowicz wygłosił przemówienie, w którym przedstawił niektóre postaci z 46 umieszczonych na pamiątkowej tablicy. Wśród wymienionych przez niego osób byli: Wincenty Barzyński, Adolf Bakanowski, Józef Dąbrowski oraz Erazma Jerzmianowski, Henryk Dmochowski, płk. Ludwik Żychliński i członek SWAP Wincenty Smołczyński z Pl. 79 w Chicopee, MA.
Następnie głos zabrał ambasador prof. Krzysztof Szczerski, który podkreślił bohaterstwo i oddanie najwyższych wartości w tym i życia dla umiłowanej ojczyzny w walce o niepodległość, bardzo często młodych ludzi.
Ostatnim przemawiającym był ppłk Karol Budniak, który mówił o misji MON, jaką jest poszukiwanie miejsc spoczynku polskich bohaterów rozsianych po całym świecie, w tym i w USA, weteranów różnych wojen, w których walczyli dla Polski oraz apelował o otaczanie ich pamięcią i opieką.
Uroczystości zakończył specjalny gość z Polski, bard środowisk patriotyczno-niepodległościowych Paweł Piekarczyk, który uczcił bohaterów Polski z okresu powstania styczniowego i II Konspiracji znakomitym koncertem.
Aneta Antoniak, Robert Iwanicki
opr. WEM
Fot. Aneta Antoniak, Zygmunt Bielski
Powodem wybuchu Powstania Styczniowego był niespodziewany pobór do wojska rosyjskiego. W założeniu miano powołać 12 tys. osób podejrzanych o przynależność do organizacji patriotycznych. Powstał Komitet Centralny Narodowy, który wyłonił Rząd Narodowy, a ten z kolei ustalił datę wybuchu powstania z 22 na 23 stycznia 1863 r. Powstanie było największym i najdłużej trwającym polskim zrywem narodowym. Miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Przez oddziały powstańcze przewinęło się około 200 tys. osób, zarówno z rodzin szlacheckich, jak i z chłopstwa i mieszczaństwa. Pomimo początkowych sukcesów zakończyło się przegraną powstańców, z których ok. 10-20 tysięcy poległo w walkach, blisko 1 tys. stracono, około 38 tys. skazano na katorgę lub zesłanie na Syberię, a około 10 tys. wyemigrowało, w tym do Ameryki, gdzie z ich inicjatywy powstały liczne organizacje polonijne m.in. Zjednoczenie Polskie Rzymsko-Katolickie, Związek Narodowy Polski, również Związek Sokolstwa Polskiego zawdzięcza im rozkwit tej organizacji.
