Zwiększenie liczby asystentów sędziów, certyfikacja biegłych sądowych, przyspieszenie rozpatrywania spraw „ frankowych” i podniesienie jakości mediacji – to niektóre z elementów programu mającego usprawnić sądy. W czwartek szef MS Adam Bodnar przedstawił 10 filarów tego programu.
„Sprawne sądy dla obywateli, to jeden z najważniejszych priorytetów w reformie wymiaru sprawiedliwości” – podkreślił Bodnar podczas czwartkowej konferencji prasowej. Zaznaczył, że proponowane przez jego resort rozwiązania są nietypowe bo „nie dotyczą kwestii, które są przedmiotem bieżącego sporu polityczno-ustrojowego” a „bardzo konkretnie odnoszą się do zwiększenia sprawności sądów i do zwiększenia efektywności postępowania sądowego”.
Pierwszym proponowanym rozwiązaniem jest certyfikowanie biegłych sądowych, którzy według MS „powinni być osobami o wysokich kompetencjach w różnych dziedzinach nauki bądź techniki”. W tym celu powstać ma centralna lista biegłych sądowych oraz instytucji specjalistycznych, których opinie można wykorzystać w procesach sądowych.
Resort sprawiedliwości dąży do powołania Rady Biegłych przy MS. W planach jest również powołanie w przyszłości roboczo nazywanej Komisji Certyfikacyjnej Biegłych Sądowych i Instytucji Opiniujących. Bodnar poinformował, że prace legislacyjne nad projektem proponowanych zmian są na końcowym etapie – potem projekt ma zostać przekazany do konsultacji społecznych. W planach resortu jest doprowadzenie do uchwalenia tej ustawy w 2025 roku, aby od 2026 roku została ona wdrożona w życie.
Drugi krok przedstawiony przez ministra dotyczył digitalizacji sądów. Resort ma przygotować proces skanowania akt papierowych, a także usprawnić dostęp do danych z dokumentów cyfrowych. „Zależy nam bardzo na digitalizacji akt postępowań, aby wykorzystywać nowe technologie do wyciągania różnych danych z dokumentów, które są przekazywane do sądów i także, żeby zwiększyć możliwości udostępniania akt cyfrowych” – powiedział Bodnar. Pilotażowe działania w tej sprawie miałyby odbyć się w drugim kwartale 2025 roku.
Kolejna propozycja MS dotyczy skargi na przewlekłość postępowania sądowego. Szef resortu zapowiedział, że w planach jest zwiększenie możliwości składania skarg – przede wszystkim w wypadku skarg na przewlekłość spraw dotyczących warunkowego, przedterminowego zwolnienia z odbywania kary pozbawienia wolności oraz skarg ws. postępowań dyscyplinarnych dotyczących sędziów i prokuratorów, w tym także w sprawach immunitetowych.
Czwarty filar dotyczy strategii rozwoju mediacji. Ministerstwo będzie dążyło do profesjonalizacji zawodu mediatora i do usprawnienia postępowań mediacyjnych. Wprowadzone mają być też obligatoryjne formy mediacyjne w niektórych typach spraw. Taka mediacja zostałaby również powiązania z systemem nieodpłatnej pomocy prawnej.
Zmiany mające na celu zapewnienie jednego asystenta na dwóch sędziów zostały zawarte w piątym filarze. Minister zaznaczył, że w ustawie budżetowej na 2025 r. zagwarantowano środki finansowe na 1159 etatów asystenckich dla sędziów. Spośród nich 50 „tak szybko, jaki się da” trafiłoby do wydziałów frankowych. W sytuacji, gdy niewystarczająca liczba absolwentów prawa będzie chciała zajmować stanowisko asystenta, resort umożliwi „w wyjątkowych sytuacjach” zajmowanie tego stanowiska przez studentów czwartego lub piątego roku. Odbywałoby się to po zdaniu egzaminu, który mógłby być organizowany przez prezesów sądów.
Bezpośrednio spraw „frankowych” dotyczy szósty filar. „Jest to jeden z największych problemów, który powoduje przewlekłość postępowania, zwłaszcza w sprawach cywilnych, czy gospodarczych” – ocenił Bodnar. Zapewnił, że praca sędziów orzekających w takich sprawach zostanie wzmocniona etatami asystenckimi. Ponadto wprowadzone zostaną przepisy pozwalające na szybsze rozpatrywanie spraw frankowych m.in. poprzez ograniczenie wymogów dowodowych. Trwają również prace nad projektem ugód systemowych. Szef MS zapowiedział również stworzenie Digitalnego Asystenta Sędziego – specjalnego programu teleinformatycznego, który miałby generować elementy projektu uzasadnienia.
Siódmym celem MS jest rozszerzenie funkcjonalności portalu informacyjnego dla sądów. Umożliwiona ma być funkcja wnoszenia pism procesowych w postępowaniu cywilnym oraz w postępowaniu karnym poprzez ten portal. Jednak taka możliwość ma w pierwszej kolejności dotyczyć postępowania przed sądem II instancji.
Kolejna propozycja to plan powrotu sędziów wizytatorów sadowych do orzekania. Jak zauważył Bodnar, obecnie wizytatorzy nie sporządzają opinii kandydatów do awansu sędziowskiego ze względu na brak takich postępowań przed KRS. „Do czasu, kiedy odbudujemy KRS i będziemy mogli wrócić do normalnego procesu opiniowania kandydatów na sędziów w wymiarze sprawiedliwości (…) uważamy, że wizytatorów należy przesunąć na inny odcinek, aby bardziej zajmowali się orzecznictwem” – stwierdził szef MS.
Filar dziewiąty dotyczy spraw rodzinnych i opiekuńczych. Bodnar poinformował, że Komisja Kodyfikacyjna Prawa Rodzinnego utworzyła nowy zespół, który pracuje m.in nad stworzeniem aktu prawnego, roboczo nazywanego Kodeksem rodzinnym wykonawczym. Celem jest stworzenie „bardzo precyzyjnych mechanizmów wykonywania czynności wykonawczych w różnego rodzaju typach postepowań rodzinnych”. Minister podkreślił, że zespół przygotuje te rozwiązania na początku 2025 r.
Ostatnią, dziesiątą propozycją MS jest wprowadzenie szkoleń zarządczych dla prezesów sądów. Według założenia, dwa razy w roku będą odbywały się narady z prezesami i dyrektorami sądów apelacyjnych i okręgowych na temat rocznych sprawozdań oraz bieżących problemów.
W ocenie Bodnara, zmiany w wymiarze sprawiedliwości powinny składać się z „ wielu różnych, małych kroków” . „Takich kroków, które albo były zaniedbywane, albo są dziś sygnalizowane, ale brakowało energii, żeby się nimi zająć, bądź prace nad nimi nie zostały dokończone” – powiedział. Celem MS jest zatem dokonanie „ wielu punktowych zmian, żeby efektem tych zmian było poczucie, iż coś w wymiarze sprawiedliwości drgnęło, że ta zmiana następuje i że obywatele są coraz bardziej zadowoleni z tego, jak wymiar sprawiedliwości funkcjonuje w Polsce” .
Nina Leszczyńska
Minister sprawiedliwości Adam Bodnar na konferencji prasowej „Sprawne sądy – 10 filarów” w siedzibie resortu w Warszawie, 21.11.2024. Podczas konferencji minister Adam Bodnar przedstawił plan działań na poprawę sytuacji w sądach. Fot. PAP/Paweł Supernak
