Pierwsze wolne wybory po upadku komunizmu i odzyskaniu niepodległości przez Polskę odbyły się dopiero dwa i pół roku po tych częściowo wolnych, przewidzianych przy Okrągłym Stole – z 4 czerwca 1989 r.
Zwolennicy odkładania nowych wyborów do parlamentu – głównie związani z rządem Tadeusza Mazowieckiego – obawiali się, że powstanie skłócony i podzielony parlament, który może utrudnić reformowanie kraju zrujnowanego czterdziestopięcioleciem komunizmu. Stanowiące większość Sejmu z 1989 r. siły wywodzące się z PRL nie miały demokratycznego mandatu i były pod silną presją ugrupowań „solidarnościowych”, dlatego łatwo godziły się na dyktowane przez nie zmiany. Z kolei przedstawiciele partii wyłaniających się stopniowo z „Solidarności” i środowisk dawnej opozycji demokratycznej, jak Porozumienie Centrum, Zjednoczenie Chrześcjańsko–Narodowe, Konfederacja Polski Niepodległej czy Kongres Liberalno-Demokratyczny, nastawali na przeprowadzenie wolnych wyborów, powołując się na brak reprezentatywności tzw. Sejmu kontraktowego. Podkreślali też, że wolne wybory do parlamentu będą oczywistym zwieńczeniem budowy systemu demokratycznego – po wolnych wyborach prezydenckich z 1990 roku. Domagali się wyborów w maju. Ostatecznie Sejm 9 marca 1991 r. przyjął uchwałę o przesunięciu wyborów na jesień tego roku, nie później niż 30 października.
Wybory 27 października 1991 r. odbyły się według ordynacji proporcjonalnej. Czynnikiem wzmacniającym – choć w bardzo niewielkim stopniu – silniejsze ugrupowania było rozdzielenie 15% mandatów między te partie, które otrzymały 5% głosów lub zdobyły mandaty w 5 okręgach. Takie prawo wyborcze, w połączeniu z dopiero wyłaniającym się systemem partyjnym, zaowocowało niezwykle rozbitym składem Sejmu. Zasiedli w nim reprezentanci aż 24 ugrupowań, z których 10 wprowadziło do izby powyżej 10 posłów. Unia Demokratyczna uzyskała 12,3% głosów (62 posłów), SLD – 12% (60), PSL – 9,2% (50), Wyborcza Akcja Katolicka (koalicja wokół ZChN) – 9% (50), KPN – także 9% (51), Porozumienie Obywatelskie Centrum (wokół PC) – 8,7% (44), KLD – 7,5% (37), Porozumienie Ludowe (solidarnościowi ludowcy) – 5,5% (28), „Solidarność” – 5% (27), Polska Partia Przyjaciół Piwa (efemeryczny związek artystów kabaretowych i przedsiębiorców) – 3% (16).
Początkowo Lech Wałęsa powierzył misję sformowania nowego rządu Bronisławowi Geremkowi, reprezentującemu mającą najwięcej mandatów UD. Jednak Geremek nie był w stanie utworzyć większości wystarczającej do uzyskania wotum zaufania. Ostatecznie więc gabinet sformował Jan Olszewski, opierając się na koalicji PC, ZChN i PL, bez trwałej większości parlamentarnej. Po upadku gabinetu Olszewskiego w czerwcu 1992 r. Sejm I kadencji wyłonił jeszcze dwóch premierów – Waldemara Pawlaka (PSL), który nie zdołał stworzyć rządu, a później Hannę Suchocką (UD), której gabinet istniał jedynie kilka miesięcy. Sejm, w którym nie powstała stabilna większość, przetrwał jedynie dwa lata „ do 29 maja 1993.
TW
muzhp.pl
