Jeszcze tego lata, po 83 latach, do Polski powróci cykl 7 obrazów Bractwa św. Łukasza i 4 makat Mieczysława Szymańskiego. W środę w Le Moyne College w Syracuse została podpisana umowa, na mocy której prace Łukaszowców trafią do zbiorów Muzeum Historii Polski – poinformowało MKiDN.
Podczas trzeciego dnia wizyty w USA wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński odwiedził uczelnię Le Moyne College w Syracuse w stanie Nowy Jork. W bibliotece tej jezuickiej uczelni od końca lat pięćdziesiątych jest wyjątkowa kolekcja obrazów poświęconych polskiej historii, która częścią Sali Honorowej pawilonu polskiego podczas wystawy światowej w 1939 r.
Polska ekspozycja, licząca ponad 11 tys. obiektów, miała manifestować dumę z dorobku kulturalnego i gospodarczego II RP, ale również przypominać najważniejsze wydarzenia polskiej historii. W Sali Honorowej prezentowano cykl 7 obrazów ilustrujących wielowiekową historię Rzeczypospolitej, koncentrujących się na ukazaniu jej wkładu w rozwój cywilizacji zachodniej.
W 1938 r. rząd RP zadanie ozdobienia Sali Honorowej powierzył grupie 11 artystów, studentów Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, członków Bractwa św. Łukasza, wśród których byli wybitni artyści tego okresu: Bolesław Cybis, Bernard Frydrysiak, Jan Gotard, Aleksander Jędrzejewski, Eliasz Kanarek, Jeremi Kubicki, Antoni Michalak, Stefan Płużański, Janusz Podoski, Jan Zamoyski. Malarze pracowali pod kierunkiem prof. Tadeusza Pruszkowskiego w jego atelier zlokalizowanym w Kazimierzu nad Wisłą. Prace nadzorował komitet naukowy złożony z uczonych pod przewodnictwem historyka prof. Oskara Haleckiego. 7 grudnia 1938 roku obrazy zaprezentowano publiczności w siedzibie Instytutu Propagandy Sztuki w Warszawie.
Cykl siedmiu obrazów o wymiarach 120 x 200 cm każdy przedstawia doniosłe wydarzenia z historii Polski: „Spotkanie Bolesława Chrobrego z Ottonem III u grobu św. Wojciecha (1000)”, „Przyjęcie chrześcijaństwa przez Litwę (1386)”, „Nadanie przywileju jedleńsko-krakowskiego (1430)”, „Unia Lubelska (1569)”, „Uchwalenie konfederacji warszawskiej o wolności religijnej (1573)”, „Odsiecz Wiednia (1683)” oraz „Konstytucja 3 Maja (1791)”.
Dopełnieniem wystroju Sali Honorowej Pawilonu Polskiego były cztery makaty poświęcone panowaniu Jana III Sobieskiego według projektu Mieczysława Szymańskiego, wykonane pod kierunkiem Marii Łomnickiej-Bujakowej przez zespół hafciarek ze spółdzielni „Inicjatywa” w Warszawie. Mieczysław Szymański był malarzem oraz projektantem tkanin. Zasłynął z wykonanej na Wystawę Światową w Paryżu w 1937 dużej makaty, za którą otrzymał wyróżnienie Grand Prix. To właśnie ta tkanina została następnie rozcięta na cztery oddzielne sceny („Alegoria zwycięstwa”, „Król z cesarzem Leopoldem po zwycięstwie wiedeńskim”, „Król z Marysieńką w otoczeniu dam dworu”, „Anioł”) i znalazła się dwa lata później w Pawilonie Polskim na Wystawie Światowej w Nowym Jorku.
Nowojorska Wystawa Światowa, otwarta przez prezydenta USA Franklina D. Roosevelta 30 kwietnia 1939 roku, miała zaprezentować wizję postępu społecznego i rozwoju techniki pod hasłem „Świat Jutra”. Po zakończeniu wystawy, ze względu na trwającą w Europie wojnę, dzieła z pawilonu polskiego postanowiono przechować na terenie USA. Po zakończeniu wojny obrazy oraz cztery makaty Mieczysława Szymańskiego znalazły się w dyspozycji Stefana Roppa, komisarza generalnego Pawilonu Polskiego, który całą kolekcję przekazał ostatecznie pod opiekę amerykańskiej uczelni Le Moyne College z Syracuse.
Od wielu lat planowano powrót obrazów do Polski. „Po rozmowach z Le Moyne College oraz dzięki osobistemu zaangażowaniu wicepremiera Piotra Glińskiego, udało się wypracować wspólne stanowisko. Zakłada ono przekazanie całej kolekcji do Polski. Obrazy Bractwa św. Łukasza oraz makaty Mieczysława Szymańskiego zostaną włączone do zbiorów Muzeum Historii Polski jako elementy stałej wystawy” – informuje MKiDN.
„To wydarzenie szczególne dla polskiego dziedzictwa. Przez wiele lat różne środowiska i instytucje zabiegały, aby historia obrazów i makat z Le Moyne College nie została zapomniane. Naszym wspólnym sukcesem jest to, że spotykamy się dzisiaj w Syracuse, w Le Moyne College, aby podpisać umowę o przekazaniu dzieł polskich artystów z powrotem do Polski. W tym miejscu chciałbym jeszcze raz podziękować władzom Le Moyne College za współpracę i zrozumienie, jak ważne są dla nas te dzieła, a także za wieloletnią opiekę nad tym wyjątkowym zbiorem” – powiedział prof. Piotr Gliński podczas uroczystości w Le Moyne College.
Minister kultury i dziedzictwa narodowego wyraził szczególne podziękowania dla osób, które przyczyniły się do sukcesu rozmów z Le Moyne College – Petera Obsta oraz prezesa Fundacji Polish in America z Filadelfii, którzy wspierali działania podejmowane w tym zakresie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. „Chcę wyrazić nasze głębokie uznanie dla polskiego rządu i ministra Glińskiego za wspólną pracę na rzecz zawarcia tego historycznego porozumienia. To był przywilej gościć te wspaniałe dzieła sztuki wystawione na naszym kampusie przez ponad sześć dekad” – powiedziała prezes Le Moyne College, Linda LeMura.
„Obrazy i makaty, które były przechowywane w LeMoyne College to dzieła atrakcyjne artystycznie i ważne ogniwo w kształtowaniu się polskiej narracji historycznej. Ponadto dokumentują polskie starania o kształtowanie wizerunku kraju za granicą. Powrót cyklu obrazów Łukaszowców jest ogromnym osiągnięciem i wypełnieniem jeszcze jednej luki spowodowanej w polskiej kulturze przez II wojnę światową” – powiedział Robert Kostro, dyrektor Muzeum Historii Polski.
Przez lata Le Moyne College dbał o zabezpieczenie i konserwację polskich dzieł. Były one eksponowane w Noreen Reale Falcone Library od czasu otwarcia tego budynku w 1981 r., wcześniej, od 1958 r., znajdowały się w oryginalnej bibliotece Kolegium na pierwszym piętrze Grewen Hall. Zgodnie z umową, obrazy i makaty trafią do Polski jeszcze tego lata – w ciągu 90 dni od podpisania porozumienia. W zbiorach placówki znalazło się wcześniej 60 obiektów sztuki użytkowej i ludowej z pawilonu polskiego podarowanych przez Marię Starczewską-Lambasę.
Michał Szukała, Anna Kruszyńska/PAP
