Tamara Łempicka zalicza się do wąskiego grona Polek o światowej sławie. Polska malarka zasłynęła nie tylko z przełomowego stylu malarstwa, ale również z wyzwolonego jak na swoje czasy stylu życia, jakie prowadziła w Paryżu w latach 20. i 30. XX wieku. Jej dorobek artystyczny to 150 rysunków i akwareli oraz 500 obrazów olejnych, z których jeden wylicytowano na aukcji w 2020 roku za rekordową cenę ponad 21 milionów dolarów. Jedną z największych kolekcji obrazów Łempickiej chwali się sama Madonna. Od połowy kwietnia życiorys tej niezwykle utalentowanej, ekscentrycznej i często kontrowersyjnej postaci przedstawi musical na nowojorskim Broadwayu zatytułowany „Łempicka”.
Tamara Łempicka, znana też jako Tamara de Lempicka, urodziła się jako Maria Górska w 1898 roku w Warszawie, w bogatej rodzinie obracającej się wśród elit świata kultury i polityki tych czasów. Swój pierwszy obraz namalowała w wieku 10 lat. Jako dziecko uczęszczała do zagranicznych szkół i dużo podróżowała, w tym po Włoszech, gdzie zaczęły kształtować się jej zainteresowanie i pasja do sztuki. Po rozwodzie rodziców zamieszkała z ciotką w Sankt Petersburgu, gdzie poznała swojego pierwszego męża, zamożnego prawnika – Tadeusza Łempickiego. Po rewolucji w 1917 roku i krótkim areszcie męża młodzi nowożeńcy uciekli z Rosji i osiedlili się w Paryżu.
Początki kariery
Pierwsze lata życia we Francji były dość ciężkie, szczególnie po narodzinach córki w 1919 roku. Mąż Łempickiej nie mógł znaleźć stałego zatrudnienia, a młoda matka posłuchała rad siostry, by na poważnie zająć się malarstwem. Zapisała się do szkoły artystycznej i zaczęła malować portrety córki. W 1922 roku odbył się jej pierwszy wernisaż w paryskim Salon d’Automne.
Punkt przełomowy w jej karierze nastąpił 3 lata później, kiedy jej obrazy wystawione zostały podczas Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa (International Exhibition of Modern Decorative and Industrial Arts – ruchu, z którego pochodzi styl sztuki znany jako Art Deco). Obrazy Łempickiej zwróciły uwagę krytyków sztuki oraz redaktorów międzynarodowych pism o sztuce i modzie, w tym amerykańskiego Harper’s Bazaar. Prace młodej malarki szybko zaczęły nabierać renomy i rozgłosu i jeszcze w tym samym roku pokazane zostały na jej pierwszym zagranicznym wernisażu w Mediolanie, gdzie Łempicka pozyskała dalszą sławę… i pierwszego publicznie ujawnionego kochanka.
Ekscentryczna postać
Jej romanse i plotki o życiu osobistym od tego momentu stały się nierozłączne z jej osobą i twórczością. Łempicka w Paryżu prowadziła burzliwe, a czasem nawet określane jako skandaliczne, życie osobiste. Malarka obracała się w wysokich sferach społecznych, gdzie uwodziła coraz to innych kochanków – zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Pozostając na uboczu życia rodzinnego Łempicka utożsamiała się z kręgami pisarek i artystek lesbijek oraz kobiet biseksualnych. Rzadko widywała się ze swoją jedyną córką Kizette. Jej dzieła z tych czasów zaczynają odzwierciedlać sporo elementów erotyzmu i pożądania.
Łempicka wyrabiała sobie swój własny, rozpoznawalny styl, który szybko zdobywał jej uznanie i podziw. Jej prace charakteryzowały się ostrym konturem, geometryczną formą i intensywnymi kolorami. Jednym z jej najsłynniejszych dzieł jest „Autoportret w zielonym Bugatti”, który stał się ikoną epoki Art Deco. Inne znane obrazy to „Kobieta z kwiatami” i „Kobieta w zielonej sukni”, które do dziś zachwycają swoją nowoczesnością i siłą wyrazu. Zawsze odważna i kontrowersyjna, Tamara Łempicka przekraczała granice konwencji i tradycji, zarówno w swoim życiu, jak i w swojej sztuce.
W 1928 roku Łempicka wzięła rozwód z pierwszym mężem i rozpoczęła związek z baronem Raoulem Kuffnerem. Wspólnie kupili mieszkanie w prestiżowej dzielnicy Paryża, którego nowoczesny styl i wystrój opisywały lokalne pisma, a to pomogło Łempickiej budować nie tylko jej karierę, ale też wizerunek jako ikony modernizmu. Jej kariera sięgnęła szczytu w latach 30., kiedy odbyła swoją pierwszą podróż do USA. Łempicka w Ameryce wystawiała swoje prace w prestiżowych galeriach i malowała na zlecenia takich postaci jak monopolista naftowy Rufus T. Bush.
Po śmierci żony Kuffnera Lempicka poślubiła swojego kochanka i po wybuchu II wojny światowej namówiła go na przeprowadzkę do Ameryki. W ciągu pierwszych kilku lat mieszkali w Los Angeles, w Beverly Hills, a ostatecznie przeprowadzili się do Nowego Jorku. Łempicka pokazywała w tym czasie swoje prace w różnych galeriach, ale po drugiej stronie Atlantyku nie zdobyła renomy i sławy, na jakie liczyła. Po śmierci męża w 1961 roku Łempicka przeprowadziła się do Houston, a później do Cuernavaca w Meksyku, gdzie zmarła w 1980 roku w wieku 81 lat.
Nowe zainteresowanie
Można stwierdzić, że malarka nie doczekała za życia swego największego sukcesu. Sztuka Art Deco zaczęła przeżywać renesans pod koniec lat 60., co wzbudziło ponowne zainteresowanie twórczością Łempickiej. Retrospektywa jej sztuki wystawiona została w Paryżu w 1972 roku, a pięć lat późnej ukazał się we Włoszech katalog jej prac. Jej wczesne prace zaczęły ponownie zwracać na siebie uwagę po jej śmierci i zyskiwać na wartości.
W gronie kolekcjonerów sztuki Łempickiej znajdują się sławne osobowości, takie jak Barbara Streisand, Jack Nicholson czy Madonna, która często pokazywała prace polskiej malarki w swoich teledyskach („Open Your Heart”, „Express Yourself”, „Vogue”, „Subsitute for Love”) oraz niemal na każdej z jej tras koncertowych. Prace Łempickiej stają się coraz częściej rozpoznawalne i pożądane, generując miliony dolarów na aukcjach w najbardziej prestiżowych domach aukcyjnych na świecie. Sama postać Łempickiej też jest dziś coraz bardziej rozpoznawalna i doceniana jako ikona nie tylko malarstwa w stylu Art Deco, ale też osoby wyzwolonej, która przeciwstawiała się tradycyjnym rolom kobiet. Sześć lat temu na jej temat powstała sztuka zatytułowana „Lempicka”.
Musical
Musical oparty na biografii Łempickiej miał swoją premierę w 2018 roku podczas Williamstown Theater Festival w Williamstown w Massachusetts. Sztuka szybko zdobyła rozgłos i uznanie zarówno krytyków, jak i mediów. „Czy Łempicka jest nową Evitą? Politycznie burzliwa opowieść o blond ambicji o epickim rozmachu właśnie się pojawiła” –napisał wówczas nowojorski dziennik „The New York Times”. Światowej sławy krytyk teatralny Ben Branley nazwał musical „rozpalającym” i określił go „ekscytującą nową produkcją, która daje fanom teatru muzycznego, którzy zastanawiali się, dlaczego nie pisze się dominujących ról dla kobiet, powody do radości”.
Po premierze w Massachusetts sztuka grana była w La Jolla Playhouse w San Diego w Kalifornii, gdzie również zachwyciła lokalnych krytyków i media. San Diego Union Tribune określiło sztukę jako „przykuwające wzrok i porywające wizualnie studium baronowej z pędzlem, ozdobione wspaniałymi piosenkami”, a występ Eden Espinosy został określony jako „pełen wyrazu i poruszający”. Natomiast The Observer stwierdził, że „Tamara Łempicka powinna być znana masom tak samo jak Picasso, Matisse czy Warhol. Być może, dając jej trochę światła na Broadwayu, będzie to rok, w którym się to stanie”.
Czas na Broadway
Rok ten nadszedł właśnie teraz, kiedy musical na podstawie życia i twórczości Łempickiej, prawie 10 lat po tym, kiedy został napisany, mieć będzie swoją największą premierę 14 kwietnia w nowojorskim teatrze Longacre. Według twórców musicalu spektakl jest podróżą, w której Tamara Łempicka przez dziesięciolecia politycznych i osobistych napięć stawia czoła sprzecznościom świata w kryzysie, mierzy się z byciem kobietą wyprzedzającą swoje czasy oraz staje się artystką, która wreszcie zostaje doceniona. Rolę główną gra w nim ponownie aktorka Eden Espinosa, a sztuka reżyserowana jest przez laureatkę nagrody Tony – Rachel Chavkina. Partnerem pokazów, które wystawiane będą do 8 września, jest Instytut Kultury Polskiej w Nowym Jorku. Wersję roboczą musicalu, czyli występy wciąż określane jako próbne, obejrzeć można było do 19 marca.
Premierze musicalu towarzyszy również wystawa prac artystki pt. „Świat Tamary: Celebracja Łempickiej i Art Deco”, którą można oglądać w galerii Sotheby’s przy 1334 York Avenue. Ekspozycja obejmuje różne kategorie artystyczne, prezentujące świat, w którym żyła i pracowała artystka, ukazując pełną gamę jej ogromnego dorobku twórczego, który zdefiniował okres Art Deco. Goście mogą podziwiać przedmioty z kategorii designu, biżuterii, samochodów i sztuki pięknej, które oferują wszechstronny wgląd w artystyczną innowację, która zainspirowała i została zainspirowana przez Tamarę Łempicką. Wystawę obejrzeć można do 18 kwietnia.
Łempicka zalicza się do nielicznego grona Polaków, o których można powiedzieć, że osiągnęli status ikony na światową skalę. Zapewne przyczynił się do tego nie tylko jej talent, ale też jej ciągłe dążenie do burzenia pewnych barier, co również odzwierciedla jej twórczość. Musical „Łempicka” jest nie tylko okazją do przybliżenia sobie tej dynamicznej postaci i jej przełożenia na współczesność, ale również pokazania jej naszym amerykańskim sąsiadom bądź przyjaciołom, którym Tamara Łempicka nie jest znana.
Darek Barcikowski
