Wojna na Ukrainie nie jest wojną o ziemię czy o bogactwa, ale o prawdę i wolność – podkreśliła amerykańsko-polska dziennikarka i publicystka Anne Applebaum, która w poniedziałek otrzymała tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Applebaum w swoim wystąpieniu wskazała, że ok. 100 kilometrów od Lublina trwa wojna, a to jest odległość jaką pocisk Iskander pokonuje w 40 sekund. „To nie jest wojna o ziemię – Rosja ma 11 stref czasowych. To nie jest wojna o surowce – Rosja ma całą tablicę Mendelejewa płytko pod ziemią. To wojna o prawdę i wolność, o prawo do pamięci i prawo do przyszłości, o prawo do tożsamości” – powiedziała Applebaum.
Jak dodała, to pełen pychy i kompleksów agresor usiłuje anulować całą kulturę, ponieważ uznał, że stanowi ona zagrożenie dla jego osobistej władzy, dla majątków jego kleptokratów i złudnej hegemonii w regionie. „Usiłuje odgrodzić od Europy kraj, w którym europejskie jest wszystko: geografia, historia, poezja. Ta wojna nie zna pojęcia przypadek. Wszystko w imię urojonej wyższości własnej kultury i halucynacji o ruskim mirze” – podkreśliła.
Dziękując za przyznane wyróżnienie podkreśliła znaczenie uniwersytetu, którego rolą jest poszukiwanie prawdy, namysł nad przeszłością i projektowanie przyszłości. „W czasach gdy prawda jest coraz częściej negowana lub negocjowana, rola uniwersytetu nabiera fundamentalnego znaczenia. W świecie, gdzie dezinformacja rozprzestrzenia się niczym pożar, a granica między faktem i fikcją zostaje celowo zatarta, uniwersytety stają się oazami rozumu i szacunku dla rozumu. Są przystanią wolnych ludzi, którzy śmiało mierzą się z ideami, są redutą demokratycznego społeczeństwa” – zauważyła Applebaum.
Zaznaczyła, że choć może nie mówi po polsku najlepiej, to robi to z przyjemnością zachwycona, że wszystkie mądre i piękne słowa są w polszczyźnie rodzaju żeńskiego: prawda, wolność, solidarność, odwaga, miłość. Podkreśliła, że Polska jest głęboko spleciona z jej życiem osobistym i zawodowym, przez lata dokumentowała i opisywała jej burzliwą i bolesną przeszłość, traumy i zwycięstwa. „To jest również mój kraj. To tutaj spotkanie historii i ludzkiej odwagi zmieniło bieg dziejów” – zaznaczyła Applebaum, która jest żoną szefa MSZ Radosława Sikorskiego.
Jej zdaniem, historia jest poszukiwaniem prawdy o tym, kim jesteśmy i kim możemy się stać, ile wolności potrafimy wydrzeć silniejszym, ile wolności umiemy dać słabszym. „W historii mojej przybranej ojczyzny z jej niezwykłym hartem wobec opresji i niezłomną walką o suwerenność była i jest lekcja dla Europy i świata. Lekcja, która powiada, że największym wrogiem wolności jest kłamstwo, bowiem zaraz za kłamstwem nadciąga manipulacja, korupcja i bezprawie, a za nimi paranoja, przemoc i getta” – powiedziała.
Applebaum podkreśliła też rolę Lublina jako miasta, które w kilka dni stało się hubem pomocy dla uchodźców wojennych. Pogratulowała zdobycia tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2029. Wyraziła nadzieję, że do tego czasu „granica między Polską i Ukrainą będzie wewnętrzną granicą Unii”, „aby uczestnicy z obu krajów i całej Europy pod bezpiecznym niebem mogli świętować wspólne zwycięstwo idei nad ideologią, siły kultury nad kultem siły, dumy nad pychą”.
Senat UMCS przyznał tytuł doktora honoris causa Anne Applebaum w uznaniu – jak głosi uchwała – za jej wybitne osiągnięcia naukowe i publicystyczne, „mistrzowską naukę rozumienia historii, szczególnie Europy Wschodniej i Polski, wrażliwość badawczą na problemy wartości demokracji i jakości mediów”.
W laudacji prof. Iwona Hofman z UMCS podkreśliła, że Applebaum jest zaangażowana w obronę wartości demokracji, a jej książki i komentarze rezonują w światowym dyskursie publicznym. Wskazała m.in. na dwie publikacje „Zmierzch demokracji” i „Koncern autokracja”, które – w ocenie prof. Hofman – powinny być odczytane już „nie jako ostrzeżenie, ale głośny i stanowczy apel o zrozumienie przyczyn i skutków multikryzysów wywołanych przez arogancką władzę i nieświadomy tłum, dający się uwodzić i manipulować w imię jałowych resentymentów”.
„Anne Applebaum zwraca uwagę na demagogię, resentymenty, +strumienie kłamstw+, które dzisiaj nazywamy walką narracji, upolitycznienie historii, +pranie brudnych treści+, ubezwłasnomyślenie użytkowników mediów – zwłaszcza społecznościowych – praktyki, w których słowa tracą znaczenie, fuzję autokracji i kleptokracji, słabnięcie demokracji poddawanej próbom siłowym, możliwym do przeprowadzenia w społeczeństwach zastraszonych i obojętniejących” – powiedziała.
W ocenie prof. Hofman, Applebaum „prowadzi nas od lekcji historii do lekcji obywatelskości i demokracji”, „uczy krytycyzmu i wyrażania niezgody na to, aby +nienormalność stała się nową normalnością+”. „Dzięki znajomości mechanizmów totalitaryzmów XX wieku dostarcza nam argumentów racjonalnych. Dzięki obserwacji rozwoju autokracji w XXI wieku – obserwacji wspólnej, jeśli tylko jesteśmy na to gotowi – porusza wyobraźnię” – podkreśliła.
Przypomniała, że Applebaum jest specjalistką w zakresie problematyki Europy Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem historii Związku Radzieckiego. Jest autorką trzech wybitnych opracowań monograficznych „Gułag” (2002, wydanie w Polsce 2005), „Za żelazną kurtyną. Ujarzmienie Europy Wschodniej 1944–1956” (2013), „Czerwony głód” (2018). W 2004 roku za książkę „Gułag” Applebaum otrzymała Nagrodę Pulitzera.
Publicystka „The Atlantic” publikowanych ostatnio artykułach wzywa do obrony wartości demokratycznych; wskazuje też na możliwe zagrożenia związane ze zbliżającą się kolejną kadencją Donalda Trumpa jako prezydenta USA.
Applebaum po ukończeniu Sidwell Friends School w Waszyngtonie wstąpiła na Uniwersytet Yale, gdzie jesienią 1982 roku studiowała historię ZSRR. W 1986 uzyskała w Yale licencjat z historii i literatury, a następnie tytuł magistra stosunków międzynarodowych na London School of Economics w 1987. Studiowała także w St Antony’s College na Uniwersytecie Oksfordzkim przed przeprowadzką do Warszawy.
Karierę dziennikarską rozpoczęła w 1988 jako korespondentka „The Economist” w Warszawie; do 1991 opublikowała serię artykułów o przemianach społecznych i politycznych w Europie Wschodniej. Pracowała następnie jako redaktor działu zagranicznego, a później zastępca redaktora naczelnego tygodnika „The Spectator” w Londynie. W trakcie brytyjskiej kampanii wyborczej w 1997 była także redaktorem politycznym „Evening Standard”. Przez kilka lat prowadziła kolumnę „Foreigners” w internetowym magazynie „Slate”, przejętym w 2004 przez The Washington Post Company. W latach 2002–2006 była członkinią kolegium redakcyjnego „The Washington Post”.
Za swoją pierwszą książkę Between East & West (Między Wschodem a Zachodem) otrzymała w 1996 Nagrodę im. Adolpha Bentincka. Za wydaną w 2003 książkę Gułag otrzymała w 2004 Nagrodę Pulitzera w kategorii „General nonfiction”. W 2011 wraz z Danielle Crittenden wydała książkę kucharską „Przepisy z mojego ogrodu”.
W listopadzie 2012 roku Applebaum została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej za wybitne osiągnięcia w pracy dziennikarskiej i publicystycznej oraz upowszechnianie wiedzy o najnowszej historii Europy Środkowo-Wschodniej.
W 2013 uzyskała obywatelstwo polskie. W tym samym roku zdobyła Cundill Prize, nagrodę za książkę historyczną „Za żelazną kurtyną. Ujarzmienie Europy Wschodniej 1944–1956”.
W 2020 r ukazała się jej książka „Zmierzch demokracji. Zwodniczy powab autorytaryzmu”, w której wyjaśnia dlaczego elity w demokracjach na całym świecie zwracają się w stronę nacjonalizmu i autorytaryzmu.
W 2024 otrzymała Nagrodę Pokojową Księgarzy Niemieckich, w tym samym roku została wydana jest ostatnia książka „Koncern Autokracja”. Applebaum wskazuje z niej, że dziś autokracja to nie jeden dyktator, ale wyrafinowane sieci złożone z podatnych na korupcję struktur finansowych, technologii nadzoru i profesjonalnych propagandystów, którzy, jak podkreśla wydawca książki „dzielą się zasobami i tematami, wbijając ludziom do głów te same wiadomości o słabości demokracji, złej Ameryce i Unii Europejskiej”.
Autorka zauważa, że członków „koncernu autokracja” nie jednoczy bowiem ideologia, taka jak komunizm, ale pragnienie władzy, bogactwa i bezkarności. Wzywa demokratyczne rządy oraz nas samych do fundamentalnej przemiany polityki i wartości w celu zwalczania nowego rodzaju zagrożenia.
Mężem Anne Applebaum jest Radosław Sikorski. Dziennikarka mieszka w Chobielinie.
ren/wni/par/mhr/PAP
