W Warszawie trwają starania o odbudowę Pomnika Wdzięczności Ameryce, który ma ponownie stanąć na Skwerze Hoovera przy Krakowskim Przedmieściu. Halina Niemiec, przewodnicząca Społecznego Komitetu Odbudowy Pomnika, podkreśla, że jest to jeden z najważniejszych symboli polsko-amerykańskiej przyjaźni i sojuszu, ufundowany przez polskie społeczeństwo w 1922 roku. Ponad rok temu Komitet skierował oficjalne pismo z wnioskiem o przywrócenie pomnika do prezydenta Warszawy, a obecnie sprawa znajduje się w Biurze Konserwatora Zabytków. Proces formalny trwa, podobnie jak dyskusje dotyczące dokładnej lokalizacji oraz finansowania przedsięwzięcia. Halina Niemiec i SKOP mają nadzieję, że decyzja o odbudowie pomnika zapadnie wkrótce, a sama inicjatywa stanie się pierwszym krokiem w kompleksowej rewitalizacji warszawskiego skweru.
Przyjaźń i podziękowanie
Stany Zjednoczone odegrały kluczową rolę w odbudowie zniszczonej Polski po I wojnie światowej. W latach 1919-1922 American Relief Administration (ARA), na czele z przyszłym prezydentem USA Herbertem Hooverem, dostarczała Polakom ogromne ilości żywności, odzieży oraz sprzętu technicznego. Tylko w ciągu sześciu miesięcy w roku 1919 do Polski trafiło aż 254 tysiące ton żywności, 6 tysięcy ton odzieży oraz 63 miliony dolarów pomocy finansowej. Dzięki tej pomocy setki tysięcy polskich dzieci uratowano przed śmiercią głodową. ARA, oprócz dostaw podstawowych artykułów, organizowała także dożywianie dzieci w wieku od 3 do 15 lat, które objęło około 1.3 miliona najmłodszych mieszkańców Polski. Dziennikarze „Rzeczypospolitej” policzyli, że do 1 czerwca 1921 r. przekazano Polakom tyle wagonów żywności z USA, że połączone razem utworzyłyby pociąg o długości 68 km. W ramach akcji pomocowej do Polski trafiło również 700 tysięcy par butów oraz tyle samo płaszczy, co było bezpośrednim efektem interwencji Herberta Hoovera, który, widząc bosonogie dzieci podczas parady na Polu Mokotowskim w czasie wizyty w Polsce, natychmiast zareagował. W okresie wojny z bolszewicką Rosją Stany Zjednoczone udzieliły Polsce pomocy wojskowej i humanitarnej. Pożyczka w wysokości 176 mln dolarów umożliwiła Polsce zakup ok. 200 czołgów, 300 samolotów, wielu artykułów militarnych oraz żywności. Symbolem wdzięczności Polaków za wsparcie w odzyskaniu niepodległości oraz za pomoc humanitarną, która miała ogromne znaczenie dla odbudowy kraju po zniszczeniach wojennych, był pomnik, który stanął w Warszawie niedługo po zakończeniu I wojny światowej.
Hołd dla Ameryki
Pomnik Wdzięczności Ameryce był wyrazem hołdu dla Stanów Zjednoczonych za ogromną pomoc udzieloną Polsce w czasie I wojny światowej i po zakończeniu konfliktu. Został ufundowany ze składek społeczeństwa polskiego, wdzięcznego za wsparcie polskiej niepodległości oraz ogromną pomoc humanitarną, realizowaną przez Amerykańską Administrację Pomocy w latach 1919-1922. Monument wykonany przez Xawerego Dunikowskiego został odsłonięty 29 października 1922 roku na Skwerze Hoovera w obecności około 150 tysięcy osób. Pomnik składał się z dwóch części: górnej, z rzeźbą dwóch kobiet tulących małe dzieci, symbolizujących Polskę i Amerykę, oraz części dolnej, którą zdobiła fontanna. Rzeźba kobiet wykonana została z dwukolorowego piaskowca. Pomnik miał wysokość około 4 metrów, a na cokole fontanny znajdował się napis wyrażający wdzięczność Amerykanom. Autorem oprawy architektonicznej fontanny był Zdzisław Kalinowski. Zaledwie osiem lat później, w 1930 roku, pomnik musiano zdemontować z powodu postępującego rozpadu materiału. Miasto planowało szybką jego odbudowę, jednak inne pilne wydatki, a następnie II wojna światowa, uniemożliwiły realizację tego planu. Postument w postaci misy przetrwał II wojnę światową i bombardowania Warszawy, ale ostatecznie został usunięty ze skweru w 1951 roku.
Rekonstrukcja pomnika
Od wielu lat w różnych środowiskach trwają „przymiarki” i trwa dyskusja na temat rekonstrukcji pomnika. Kilka lat temu apele w tej sprawie podnosiło Towarzystwo Jana Karskiego. Problemem okazała się wtedy m.in. potencjalna lokalizacja pomnika, ponieważ na skwerze Hoovera znajduje się dziś pomnik Adama Mickiewicza, a także kapliczka oraz budynek kawiarni. Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika Wdzięczności Ameryce, afiliowany przy Towarzystwie Przyjaciół Warszawy, kontynuuje starania o jego odbudowę. Inicjatywę wspiera dr Nick Siekierski, syn dr. Macieja Siekierskiego, emerytowanego kustosza zbiorów europejskich przy Instytucie Hoovera na Uniwersytecie Stanforda. Dyskusje na temat lokalizacji oraz potrzebnych funduszy trwają, a wstępne koszty realizacji projektu szacowane są na kwotę od 300 tysięcy do 2.5 miliona złotych, w zależności od użytych materiałów. Halina Niemiec podkreśla, że w tej chwili jest najlepszy czas, aby przypomnieć Polakom o wdzięczności, jaką powinni okazać swojemu najważniejszemu sojusznikowi – Stanom Zjednoczonym. Odbudowa Pomnika Wdzięczności Ameryce miałaby na celu nie tylko uhonorowanie historycznej przyjaźni, ale także przywrócenie pamięci historycznej o amerykańskim geście pomocy sprzed ponad 100 lat. Trudno powiedzieć jednak, czy społeczeństwo polskie ponownie wykaże się podobną hojnością jak przed laty i wesprze finansowo inicjatywę rekonstrukcji pomnika…
Leszek Wątróbski
opr. AD
