Światowe Festiwale Polonijnych Zespołów Folklorystycznych są organizowane przez Towarzystwo Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”, a następnie Rzeszowski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” od 1969 r.
Tak to się zaczęło
Ich geneza sięga 1967 r. Wtedy – podczas tournée po Polsce Polskiego Zespołu Pieśni i Tańca „KRAKUS” z belgijskiego Genk-Zwartberg, a następnie wizyty w Genk Zespołu Pieśni i Tańca Wojewódzkiego Domu Kultury „Bandoska” – narodziła się idea zorganizowania zlotu polonijnych grup artystycznych. Był to wynik rozmów kierownictwa „Krakusa” – Bronisława i Wandy Stalów oraz Czesława Świątoniowskiego – ówczesnego dyrektora Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie, Lubomira Radłowskiego – dziennikarza z Rzeszowa i członka Rady Naczelnej Towarzystwa „Polonia” oraz sekretarza tej organizacji Romana Broża. Początkowo – w latach 1969-1974 – impreza odbywała się pod szyldem Światowego Festiwalu Polonijnych Zespołów Artystycznych. Dopuszczano bowiem wówczas udział także innych zespołów niż folklorystyczne. Imprezy odbywają się co trzy lata w lipcu w Rzeszowie. Wyjątkiem były: trzecia edycja, która odbyła się po upływie dwóch lat, co wiązało się z uroczystościami trzydziestolecia PRL w 1974 r.; dziewiąta edycja – odbyła się po czteroletniej przerwie oraz edycja osiemnasta, która odbyła się po dwóch latach. Festiwale do 1993 r. były organizowane przez Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie jako zadanie powierzone przez Towarzystwo Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia” (następnie Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”). Od 1982 r. w Rzeszowie działał jego oddział, a od 1990 r. oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. Ten ostatni w 1996 r. został głównym organizatorem ŚFPZF, realizowanych przy współudziale tak władz miasta jak i województwa.
Ojcowie Festiwalu
Lesław Wais – dyrektor Festiwalu w latach 1983, 1986, 1989 i 1993 oraz zastępca dyrektora ds. programowych kolejnych edycji – wspominał: „Organizatorami Festiwali od 1969 r. miało i ma prawo nazywać się wiele osób, których zaangażowania wymaga tak wielka impreza (…). Przygotowanie poszczególnych edycji Festiwalu stwarzało początkowo wiele problemów, choćby z tego powodu, że kilkadziesiąt lat temu nie było internetu, telefonów komórkowych i innych powszechnych dziś środków komunikacji, w związku z czym kontakty z zespołami nie były sprawą prostą. Początkowo nieocenioną rolę odgrywali w tym pracownicy Zarządu Krajowego Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”, którzy z racji swojej działalności mieli już wypracowane kontakty z różnymi środowiskami polonijnymi, również zespołami folklorystycznymi. Ale i tak wszystkie dane trafiały w końcu do Rzeszowa. Tu przejmował je ówczesny organizator Festiwalu – Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie. Z czasem jednak, w miarę rozwoju współpracy z zespołami, szukano innych, bardziej efektywnych rozwiązań. W roku 1982 utworzono w tym celu w Rzeszowie Oddział Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”, a w lipcu 1990 r. Rzeszowski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, który od 1996 r. stał się głównym organizatorem Festiwali, współdziałając przy ich realizacji z lokalnymi władzami tj. prezydentem Rzeszowa oraz Zarządem Województwa Podkarpackiego. Do początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku pracownicy Towarzystwa „Polonia”, a później Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Warszawie, wchodzili w skład biur organizacyjnych każdego Festiwalu, świadcząc wielką pomoc nie tylko w kontaktach z zespołami. Trzon kadry organizacyjnej stanowili przez lata głównie pracownicy Wojewódzkiego Domu Kultury. Od lat 90. ubiegłego wieku są to pracownicy Domu Polonii i członkowie „Wspólnoty Polskiej”, wspierani przez pracowników różnych instytucji kultury – głównie WDK oraz Estrady Rzeszowskiej”. Wśród osób zasłużonych dla organizacji Festiwalu wymienić należy Czesława Świątoniowskiego – dyrektora Festiwalu w latach (1969, 1972, 1974, 1980), Jerzego Majewskiego – dyrektora Festiwalu w 1977 r. i Mariusza Grudnia – dyrektora Festiwalu od 1996 r.
Festiwal w liczbach
Początki imprezy pod względem frekwencji prezentowały się stosunkowo skromnie. W I edycji udział wzięło 13 grup tanecznych z 6 krajów. Grono uczestników znacząco powiększyło się już w 1972 r., kiedy do Rzeszowa przyjechały 23 zespoły z 9 państw. Liczba uczestników rosła systematycznie do 1980 r., tj. do V ŚFPZF. Festiwal ten zgromadził dotychczas najwięcej, bo aż 46 zespołów. W kolejnych latach ich liczba nieco zmalała, co wiązało się z wyłączeniem z uczestnictwa grup dziecięcych i początkiem organizacji specjalnie im dedykowanego Dziecięcego Festiwalu Polonijnych Zespołów Folklorystycznych. W kolejnych latach liczba zespołów oscylowała wokół 40. W XIX ŚFPZ weźmie udział 20 zespołów.
Festiwalowi weterani
Dotychczas w Światowych Festiwalach Polonijnych Zespołów Folklorystycznych przynajmniej raz uczestniczyło ponad 210 zespołów. Znajdują się wśród nich grupy taneczne, które przez wielokrotny udział, można by określić stałymi bywalcami.
Reprezentacyjny Zespół Pieśni i Tańca „Olza” (Czechy, Czeski Cieszyn) działa przy Zarządzie Głównym Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Republice Czeskiej. Jego historia rozpoczęła się w 1953 r. od kursu tańców ludowych zorganizowanego przez Janinę Marcinkową. Rok później odbyła się pierwsza próba nowo powstałego zespołu, który ma w swym repertuarze m.in. tańce cieszyńskie, polskie tańce narodowe i regionalne, tańce słowackie. Jest laureatem wielu odznaczeń, m.in. Nagrody im. Oskara Kolberga. „Olza” jest uczestnikiem Festiwali od 1969 r. Jest festiwalowym rekordzistą – w 2023 r. weźmie w nich udział po raz szesnasty.
Zespół Folklorystyczny „Piastowie” (Sztokholm, Szwecja) powstał w 1973 r. dzięki wysiłkom młodzieży i działaczy Towarzystwa Polaków „Ogniwo” w Szwecji. Został uhonorowany wieloma nagrodami i odznaczeniami, m.in. Nagrodą im. Oskara Kolberga (1979), odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej (1989), Złotego Medalu Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” (2008). „Piastowie” po raz pierwszy pojawili się na III Festiwalu w 1974 r. W 2019 r. uczestniczyli w imprezie po raz trzynasty.
Polski Zespół Pieśni i Tańca „Biały Orzeł” (Toronto, Kanada) został założony w 1966 r. przez Marię i Pawła Dubickich z misją propagowania polskiej tradycji. W 1996 r. kierownictwo artystyczne i muzyczne przejął Tadeusz Zdybał, który wprowadził wiele zmian technicznych i artystycznych w repertuarze grupy. Został wyróżniony Nagrodą im. Oskara Kolberga. Po raz pierwszy przyjechał na Festiwal w 1972 r. Do chwili obecnej brał w nich udział 11 razy.
Początki Zespołu Tanecznego „Krakowiak” z Bostonu wiążą się z założeniem w 1937 r. przez 12 dziewcząt klubu „Krakowianki”, do którego z czasem dołączyli mężczyźni. Pierwszą instruktorką zespołu była Franciszka Łukasiewicz. W skład zespołu wchodzą grupy: dziecięca, młodzieżowa i dorosła. Zasługi dla zespołu ma rodzina Pierce’ów: Eugenia i Leonard z dziećmi oraz Mary i Alvin wraz z dziećmi. W 1976 r. zespół otrzymał Nagrodę im. Oskara Kolberga za kultywowanie polskiej kultury przez śpiew i taniec. W Światowych Festiwalach Polonijnych Zespołów Folklorystycznych uczestniczył 12 razy – po raz pierwszy w 1969 r. jako jedyny zespół z obu Ameryk.
Zespół Polskich Tańców Ludowych „Wesoły Lud” (USA, Chicago) jest Reprezentacyjnym Zespołem Folklorystycznym Zjednoczenia Polskiego Rzymskokatolickiego w Ameryce. Zespół powstał w początkach 1977 r. z inicjatywy Misi Bińkowskiej-Jamińskiej we współpracy z Marthą Kwiatt. Od początku istnienia celem zespołu jest upowszechnianie polskiego folkloru, tańca i śpiewu. Jest jednym z założycieli i członkiem Stowarzyszenia Polskich Tańców Ludowych w Ameryce oraz organizatorem Festiwali Polskich Tańców Ludowych w Chicago. Kierownikami zespołu są Micheline i Ryszard Jamińscy. „Wesoły Lud” po raz pierwszy przyjechał na rzeszowski Festiwal w 1980 r. Od 1993 r. (tj. IX Festiwalu) nie opuścił ani jednej edycji imprezy. W 2023 r. zespół weźmie udział w Festiwalu po raz trzynasty.
Jubileusz i niepożądana przerwa
W 2019 r. odbył się XVIII ŚFPZF, podczas którego świętowano jubileusz 50-lecia imprezy. Koncertom towarzyszyły rozliczne wydarzenia, w tym wystawy i sympozjum naukowe zorganizowane na Uniwersytecie Rzeszowskim. Kolejny Festiwal był planowany na 2022 r. Nie odbył się jednak przez wzgląd na pandemię koronawirusa oraz wojnę na Ukrainie. Rzeszowski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” – by wypełnić tę lukę – zorganizował w listopadzie 2022 r. przy współudziale Uniwersytetu Rzeszowskiego konferencję z udziałem przedstawicieli środowisk polonijnych i świata nauki oraz władz wojewódzkich i państwowych. Podjęto wówczas refleksję na temat roli ŚFPZF w rozwoju i podtrzymywaniu życia kulturalnego Polonii. Ze wszystkich stron padały głosy, że jest to największa polonijna impreza, prezentująca aktywność artystyczną Polonii i Polaków poza granicami kraju, o niebagatelnym znaczeniu dla Polaków w kraju i za granicą. Dzięki staraniom organizatorów Festiwal – po czteroletniej przerwie – powraca w bieżącym roku w nieco zmienionej formie. Udział weźmie w nim ograniczona liczba zespołów – 20 z 10 krajów, nie odbędzie się Koncert Tańców Krajów Zamieszkania – jego elementy zostaną zaprezentowane podczas Koncertu Galowego. Tadeusz A. Pilat, wieloletni prezydent Europejskiej Unii Wspólnota Polonijnych, podkreślał: „Rzeszowskie festiwale to jedna z najważniejszych podpór tętniącego życiem polonijnego folkloru. Polonijna młodzież czeka na festiwale, trenuje do nich i zbiera fundusze. Jest to wielkie święto polskości. Gdy festiwal się kończy, organizatorzy zapraszają na następny za trzy lata – na kolejne wielkie święto polonijnego folkloru, który łączy nas wszystkich – tak jak łączy nas Polska. Niech żyje festiwal!”
Jolanta Ślęzak-Gotkowska
