Jest jednym z najważniejszych symboli Wielkanocy. Trudno wyobrazić sobie święta bez jego obecności w koszyczku ze święconką, na stole w trakcie wielkoniedzielnego śniadania czy w stroikach. Mowa oczywiście o jajku. Wielkanoc jest okresem, gdy jest ono szczególnie widoczne w kulturze, a jego symbolika wybrzmiewa mocniej niż na co dzień. Jakie ma znaczenie? Jakie miejsce zajmuje w kulturze?
Symbolika
Symbolika jajek posiada bardzo mocne zakorzenienie w kulturze. Niesie ona ze sobą znaczenie związane z płodnością, odradzaniem się życia, urodzajem i ochroną. Było nośnikiem życia, jego zarodkiem, początkiem, przez co w mitach i ludowych podaniach utożsamiano je niejednokrotnie ze źródłem stworzenia. Podejście takie wiązało się z tworzeniem różnego rodzaju obrzędów wykorzystujących jajka i ich skorupki. Najczęściej miały one wywoływać efekty związane z płodnością i urodzajem.
Odrodzenie życia
Jajka w swojej symbolice wiązały się między innymi z obrzędami przejścia, przez co można odnaleźć ich ślady w miejscach pochówków. W tradycjach ludów słowiańskich składano je m.in. w grobach kobiet i dzieci. Jajka odnajdowane w grobowcach miały postać zarówno tych prawdziwych, jak i naśladujących je figurek z gliny i kamienia. Jako symbol płodności i urodzaju wykorzystywano je w trakcie wiosennych obrządków, takich jak składanie z nich ofiary, smarowanie pługu, toczenie po wołach przed orką, rozsypywanie skorupek na polach i w gaikach. Jajka spożywano także przed rozpoczęciem prac rolnych i wypasu.
Płodność
Jajko jako symbol życia i poczęcia było także wykorzystywane w trakcie wielu obrzędów mających na celu wpływanie na płodność i seksualność. Od wręczania przez panny pisanek kawalerom, przez wieszanie jajek na rózgach weselnych i wkładanie ich do kołacza, po nakłuwanie przez męża z obu stron jajka i wydmuchiwanie jego zawartości w usta żony – każdy z tych zwyczajów miał strzec przed bezpłodnością i wzmagać płodność.
Ochrona
Według podań jajka posiadały także działanie ochronne, dlatego między innymi składano je jako ofiarę przy budowie nowego domu i zawieszano ich skorupki pod sufitem. Oba obrzędy miały zabezpieczać domowników przed złymi mocami. Ochronna symbolika jajek łączyła się także z leczniczą. Toczenie ich po ciele chorego miało wspomagać jego powrót do zdrowia. Podobnie okadzanie dymem ze skorupek święconych jajek. Łupinki miały także wspomagać leczenie oparzeń. Ciekawostką jest z kolei fakt dodawania jajek i ich skorupek do zaprawy murarskiej w czasach średniowiecza. Miały one znacznie poprawiać trwałość konstrukcji budowanych z ich użyciem, np. mostów i budynków.
Pisanki
Szczególnym typem jajek funkcjonującym w kulturze do dziś są wielkanocne pisanki. Ich symbolika zawiera w sobie w zasadzie większość przypisywanych jajkom znaczeń – od płodności, przez ochronę, po odradzanie się życia i urodzaj. Samo ozdabianie jajek wzorami było znakiem trwałości ludzkiego życia i miało gwarantować odrodzenie się świata po zimowym okresie, który symbolizował chaos.
Jajka w kulturze masowej
Jajka do dziś zajmują szczególne miejsce także w kulturze masowej – zarówno jako zakorzenione w kulturze symbole i elementy, jak i chwilowe fenomeny. Doskonałym przykładem jest tu między innymi tzw. „jajko Kolumba”, będące niczym innym jak określeniem banalnego rozwiązania pozornie trudnego problemu. Jego źródłem jest anegdota o Krzysztofie Kolumbie, który ponoć miał rozwiązać zagadkę, jak ustawić jajko tak, by stało w pionie. Kolejnym przykładem „słynnych” jajek są te pochodzące z pracowni Faberge. Były to prawdziwe dzieła sztuki jubilerskiej, którymi car Rosji Aleksander III obdarowywał swoją żonę. Jajka w kulturze masowej mogą być czasem też wyrazem niezadowolenia. Używane są wówczas do obrzucania nimi szczególnie nielubianych polityków, artystów, sportowców i sław.
Anna Miler
