Pod koniec II wojny światowej na obszarze południowo-wschodniej Polski zaognił sile konflikt między polskim podziemiem niepodległościowym oraz jednostkami ludowego Wojska Polskiego a partyzantami Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA). Walki były w dużej mierze skutkiem dokonanego wcześniej przez Ukraińców na terenach Wołynia i Małopolski Wschodniej ludobójstwa ludności polskiej. Po 1945 r., gdy wschodnia granica Rzeczypospolitej oparta została na linii Bugu i Sanu, UPA zintensyfikowała swoje działania na Lubelszczyźnie i Podkarpaciu, dążąc z jednej strony do zastopowania przesiedleń ludności ukraińskiej do ZSRR, z drugiej zaś do stworzenia na tych ziemiach niepodległej Ukrainy.
Sotnie UPA niszczyły linie telefoniczne oraz przeprowadzały zorganizowane ataki na posterunki milicji, stacje kolejowe, mosty i wiadukty. Obiektem ich agresji stawały się także siedziby komisji przesiedleńczych oraz opuszczane przez Ukraińców (w wyniku przesiedleń) wioski i miasteczka, które upowcy podpalali, aby w przyszłości nie mogli zamieszkać tam Polacy.
28 marca 1947 r., gdy w Jabłonkach koło Baligrodu w zasadzce zastawionej przez oddziały UPA zginął ówczesny wiceminister obrony narodowej gen. Karol Świerczewski, władze komunistyczne w Warszawie postanowiły wykorzystać ten fakt propagandowo i podjęły decyzję o przeprowadzeniu zakrojonej na szeroką skalę deportacji ludności ukraińskiej i rusińskiej (Łemków i Bojków) z południowo-wschodniej Polski na teren tzw. Ziem Odzyskanych. Akcja, która przyjęła najpierw kryptonim „Wschód”, a później „Wisła” – miała na celu pozbawienie oddziałów UPA zaplecza dla prowadzenia dalszych działań zbrojnych.
Najwyższe władze państwowe w specjalnych rozporządzeniach dokładnie określiły sposób relokacji ludności ukraińskiej. Chodziło przede wszystkim o to, aby mieszkała ona jak najdalej od granicy wschodniej państwa polskiego oraz żeby nie tworzyła na nowo zajmowanych ziemiach zwartych skupisk. W wyniku przeprowadzonej w latach 1947–1950 operacji – Wojsku Polskiemu oraz Korpusowi Bezpieczeństwa Wewnętrznego udało się rozbić siły UPA, zaś przesiedlenia objęły ponad 140 tys. osób. Efektami ubocznymi akcji „Wisła” stało się wyludnienie dużych połaci Roztocza, Podgórza Przemyskiego i Bieszczadów oraz zniszczenie dziedzictwa kulturowego tych ziem.
Paweł Cichocki
muzhp.pl
