Jan Matejko był przedstawicielem polskiego malarstwa historycznego XIX wieku. W latach 1852-1858 studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (u Wojciecha Kornelego Stattlera i Władysława Łuszczkiewicza), zaś w okresie 1859-1860 w Monachium i Wiedniu. Od 1873 r. był dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. Jego uczniami byli m.in. Maurycy Gottlieb, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański.
Początkowo zajmował się malarstwem religijnym, od połowy lat pięćdziesiątych tworzył głównie obrazy inspirowane dziejami ojczystymi. Pracę nad nimi poprzedzał wnikliwymi studiami historycznymi i nad zabytkami polskimi.
Dzieła Matejki, przesycone głębokim patriotyzmem, odegrały dużą rolę w umacnianiu świadomości narodowej. Większość z nich to ogromnych rozmiarów kompozycje o wielkiej sile wyrazu, które cechuje połączenie realistycznej obserwacji i dokumentalnej ścisłości. Warto wśród nich wymienić m.in.: Stańczyka w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska (1862), Kazanie Skargi (1864), Batorego pod Pskowem (1872) czy Bitwę pod Grunwaldem (1878).
Matejko zajmował się także malarstwem monumentalnym, wykonał polichromie w kościele Mariackim w Krakowie (1889-1891). Dużą popularność zyskał jego cykl rysunków Poczet królów i książąt polskich (1890).
Do końca życia cieszył się wielką sławą tak w Polsce, jak na świecie, do czego przyczyniły się liczne nagrody, m.in. na wystawach w Paryżu.
Pochowany został na środku alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
