Stosunki dyplomatyczne między Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki zostały nawiązane 2 maja 1919 r.W tym roku przypada 105. rocznica nawiązania relacji dyplomatycznych między Polską i Stanami Zjednoczonymi. USA odegrały ważną rolę w procesie odzyskania przez Polskę niepodległości po I wojnie światowej, a w 1919 były pierwszym supermocarstwem, które uznało odrodzone państwo polskie.
Rys historyczny
Korzystny układ sił w Europie po I wojnie światowej umożliwił powrót Polski na mapę Europy po ponad wieku zaborów. Podczas wojny znane polskie osobistości takie jak Ignacy Jan Paderewski czy Henryk Sienkiewicz podróżowali do Stanów Zjednoczonych, aby promować ideę niepodległej Polski. Wielu Amerykanów polskiego pochodzenia przyjechało do Europy, aby walczyć o suwerenną Polskę, czego najbardziej znanym przykładem jest Błękitna Armia Hallera. Utworzona pod dowództwem generała Józefa Hallera zrzeszała ponad 20.000 Amerykanów polskiego pochodzenia.
W dużej mierze zainspirowany przez Paderewskiego prezydent USA Woodrow Wilson był wielkim zwolennikiem odrodzenia wolnej Polski. W swoim słynnym przemówieniu do Kongresu 22 stycznia 1917 roku prezydent Wilson przedstawił niepodległość Polski jako uzasadniony cel wojenny. 8 stycznia 1918 roku prezydent Wilson ogłosił słynne „Czternaście Punktów”. Punkt 13 brzmiał: „Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym”.
Polskie państwo zostało uznane przez Stany Zjednoczone de jure 22 stycznia 1919. W maju tego roku Polska i Stany Zjednoczone otworzyły swoje misje dyplomatyczne w Waszyngtonie i Warszawie. Datę złożenia listów uwierzytelniających przez pierwszego przedstawiciela USA w Warszawie, Hugh Gibsona (2 maja 1919 r.) uznaje się za formalną datę nawiązania relacji dyplomatycznych pomiędzy Polską i Stanami Zjednoczonymi.
Współpraca polityczna
Bliskie relacje dyplomatyczne pomiędzy Polska i Stanami Zjednoczonymi były kontynuowane w kolejnych latach. W 1919 jedenastu amerykańskich lotników – Elliot Chess, Carl Clark, Merian Cooper, Edward Corsi, George Crawford, Cedric Fauntleroy, Edmund Graves, Arthur Kelly, Edwin Noble, Harmon Rorison i Kenneth Shrewsbury – stworzyło „Eskadrę Kościuszkowską”, która wzięła udział w obronie Polski przed najeżdżającymi bolszewikami. Amerykanie walczyli ramię w ramię z polską armią, w tym również podczas decydującej Bitwy Warszawskiej.
Dyrektor Amerykańskiej Administracji Pomocy Herbert Hoover organizował pomoc humanitarną dla Polski podczas okresu głodu. Przyszły prezydent USA odegrał kluczową rolę jeśli chodzi o zapewnienie żywności, odzieży oraz leków dla setek tysięcy ludzi w potrzebie. W 1922 roku polski Sejm nadał Herbertowi Hooverowi honorowe obywatelstwo Polski.
W 1926 roku, z okazji 150. rocznicy uzyskania niepodległości przez USA, Polacy przygotowali „Polską Deklarację o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych”. Kolekcja 111 tomów podpisów, życzeń, ilustracji i zdjęć została podpisana przez prezydenta RP oraz 5.5 miliona obywateli ówczesnej Polski. Deklaracja została przekazana prezydentowi Calvinowi Coolidge’owi 14 października 1926 roku w Białym Domu.
Duch przyjaźni polsko-amerykańskiej z tamtych lat jest obecny również dzisiaj. Od współpracy w ramach NATO, poprzez relacje ekonomiczne i polityczne, Polska i USA są kluczowymi partnerami i sojusznikami.
Po przemianach demokratycznych w Polsce zainicjowanych w 1989 r. Polskę i Stany Zjednoczone połączyły bliskie, przyjazne relacje. Dwustronna współpraca polityczna realizowana jest w dopełniających się wzajemnie sferach: dialogu politycznego, bezpieczeństwa i obrony oraz inicjatyw wspierających demokratyczne przemiany na świecie. Stany Zjednoczone zdecydowanie poparły przystąpienie Polski do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) w 1999 r., a Polska wniosła następnie znaczący wkład w prowadzone przez USA i NATO operacje wojskowe w Iraku i Afganistanie. Głównymi czynnikami wpływającymi na dynamikę współpracy polsko-amerykańskiej w ostatnich latach są, z jednej strony, przewartościowania w ramach polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony USA, a z drugiej – zmiany sytuacji w zakresie bezpieczeństwa w Europie środkowej i wschodniej oraz wzrost pozycji Polski w Unii Europejskiej. Istotnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wzajemnych relacji i współpracy jest również amerykańska Polonia, której liczebność ocenia się na 9.6 mln.
Stosunki Polski ze Stanami Zjednoczonymi mają charakter strategicznego partnerstwa. Z powodzeniem rozwija się dialog polityczny na wysokim szczeblu, czego ilustracją były w kilku ostatnich latach choćby wizyty prezydentów USA Donalda Trumpa i Joe’ego Bidena w Polsce czy też wizyty prezydenta RP Andrzeja Dudy w Waszyngtonie. Strategiczne partnerstwo Polski ze Stanami Zjednoczonymi stanowi znaczący składnik wspólnoty transatlantyckiej. Utrzymanie silnych więzi transatlantyckich leży w interesie wszystkich, po obu stronach Atlantyku.
Ważnym tematem w relacjach dwustronnym była kwestia zniesienia obowiązku wizowego dla obywateli polskich podróżujących do Stanów Zjednoczonych, do czego po wielu latach starań doszło w listopadzie 2019 r.
Współpraca ekonomiczna
Polskę i Stany Zjednoczone łączą rozbudowane relacje gospodarcze. Polskie i amerykańskie dane statystyczne istotnie różnią się od siebie, ale w obu przypadkach widoczny jest dynamiczny wzrost współpracy handlowej w ostatnich latach.
Według danych Departamentu Handlu USA eksport towarowy Stanów Zjednoczonych do Polski w 2022 r. wyniósł 11.32 mld USD, natomiast import z Polski w 2022 r. wyniósł 11.9 mld USD. W 2022 r. USA znalazły się na 7. miejscu wśród najważniejszych partnerów Polski po stronie eksportu.
Istotne znaczenie we współpracy dwustronnej mają wzajemne inwestycje. Inwestorzy amerykańscy obecni są praktycznie we wszystkich ważniejszych sektorach polskiej gospodarki. Wartość amerykańskich inwestycji w Polsce szacowana jest na 26 miliardów dolarów i stanowi obecnie 12 proc. wszystkich inwestycji zagranicznych.
Duże znaczenie ma także współpraca w dziedzinie energetyki. Stany Zjednoczone wspierają Polskę w jej wysiłkach na rzecz dywersyfikacji źródeł dostaw surowców energetycznych, głównie gazu. Planowana jest także pogłębiona współpraca w dziedzinie energetyki jądrowej.
Współpraca kulturalna
Stany Zjednoczone to tygiel kultur, języków i tradycji krajów, z których pochodzą ich obywatele, a polska kultura jest trwałym elementem Ameryki. Poszerzanie wiedzy społeczeństwa amerykańskiego o współczesnej Polsce i o polskim dorobku kulturalnym, którego bogactwo może inspirować i ciekawić Amerykanów oraz służyć lepszemu zrozumieniu polskich dążeń i ambicji to misja, którą realizują polskie placówki dyplomatyczne w USA na czele z ambasadą RP w Waszyngtonie, a także liczne polonijne instytuty i organizacje. Celem tych działań jest przybliżanie Amerykanom najnowszych trendów w polskiej literaturze, muzyce, sztukach wizualnych, sztuce filmowej czy teatrze, a także zaprezentowanie wyjątkowego dorobku polskich twórców takich jak Fryderyk Chopin, Tadeusz Kantor, Andrzej Wajda czy Magdalena Abakanowicz i ich wpływu na kształtowania amerykańskiego i światowego dorobku kulturalnego. Ważnym elementem jest też przybliżanie wiedzy o historii Polski i jej znaczeniu dla kształtowania losów innych społeczeństw, w tym Stanów Zjednoczonych. Służy temu m.in. krzewienie pamięci o Polakach, którzy tworzyli Amerykę, takich jak Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski, jak i o tych, którzy mieli istotne znaczenie w historii dwudziestowiecznych stosunków transatlantyckich – o Janie Ignacym Paderewskim, Janie Karskim, Janie Pawle II, generale Edwardzie Rownym czy Zbigniewie Brzezińskim.
Współpraca naukowa
Obok krajów Unii Europejskiej, Stany Zjednoczone Ameryki są dla polskiego świata nauki najważniejszym, strategicznym partnerem. Ramy współpracy naukowej wyznacza polsko-amerykańska umowa o współpracy naukowo-technicznej, podpisana 23 kwietnia 2018 roku w Waszyngtonie. Do istotnych korzyści wynikających z uregulowania współpracy w formie umowy międzynarodowej należy m.in. możliwość rozwijania kontaktów między naukowcami na różnych etapach ich karier. Bezpośrednie kontakty, udział w konferencjach i spotkaniach eksperckich, czy też wspólne prowadzenie badań naukowych mają kluczowe znaczenie dla budowania szerokiego partnerstwa między Polską i USA. Umowa umożliwia nawiązanie bliższej współpracy między polskimi i amerykańskimi agencjami rządowymi dystrybuującymi fundusze na badania naukowe, a przede wszystkim na wypracowanie mechanizmów współfinansowania polsko-amerykańskich projektów badawczych.
Uznawaniem w Polsce zagranicznych dokumentów potwierdzających uzyskanie wykształcenia wyższego, jak również zadaniami związanymi z uwierzytelnianiem dokumentów wydawanych przez polskie uczelnie przed uzyskaniem legalizacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych zajmuje się Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej(NAWA). NAWA zajmuje się również wydawaniem klauzuli apostille na polskich dyplomach ukończenia studiów (także podyplomowych), zaświadczeniach o ukończeniu studiów oraz dyplomach o nadaniu stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki.
Stopień naukowy przyznany przez uprawnioną instytucję działającą w systemie szkolnictwa wyższego USA (oraz szerzej, jednego z krajów członkowskich OECD) jest uznawany za równoważny z odpowiednim polskim stopniem naukowym.
