Smutek i powaga towarzyszące obchodom Wszystkich Świętych, do jakich przywykliśmy zgodnie z tradycją, nie dla wszystkich kultur są tak samo oczywiste. Romowie mieszkający w Polsce wspominają zmarłych bez cichej zadumy. Biesiadują przy miejscach pochówku.
Romowie chętnie kultywują rodowe tradycje, a te każą im upamiętniać bliskich bez smutku i milczenia. Dawniej było to jeszcze bardziej rozbudowane niż obecnie. Z jedzeniem i piciem zasiadano przy grobach, aby wspominać, ucztować, śpiewać pieśni. Część tej tradycji zanikła, ograniczyły je też przepisy, ale reszta została i zaskakuje wielu Polaków.
Romom nadal zdarza się mieć przy mogiłach alkohol – w intencji zmarłych. Ma on znaczenie symboliczne. Pół kieliszka wódki wylewa się na grób, a pół wypija na znak, że bliski zmarły jest z rodziną, która chce z nim uczcić to święto. Niektórzy grób polewają też wodą, oranżadą lub piwem. Romowie „karmią” dusze zmarłych również owocami, które rzucają za siebie, nad głową. Niektórzy spędzają czas przy grobach przy dźwiękach muzyki. Grają i śpiewają, często nawet po zmroku. Niekiedy dobierają utwory, które lubili zmarli, np. dla wujka – czardasza, dla cioci – coś innego.
Dużo Romów jest we Wrocławiu, można ich spotkać na cmentarzu Osobowickim. W innych miastach, np. w Warszawie na cmentarzu Bródnowskim, organizowane są tzw. cygańskie dziady. Romowie rozścielają chusty, jedzą i piją. Czasem też częstują (i zarazem szokują) przechodniów. Na zdjęcia nie godzą się tak łatwo, bo to rzekomo przynosi pecha (może też to dowód pewnej niepoprawności w oczach innych).
Romskie groby nierzadko wyglądają znacznie okazalej niż inne. Budzą ciekawość przyjezdnych. Zdarzają się np. marmurowe postaci ze złotymi sygnetami i telefonami komórkowymi. Jest też dużo dekoracji kwiatowych, zniczy, ogólnie – na bogato!
Największe skupiska mniejszości romskiej w Polsce znajdują się w województwach: pomorskim, małopolskim, dolnośląskim i śląskim. Tam też jest najwięcej romskich grobów.
H.K.
