W odpowiedzi na to pytanie w Polsce pierwsze skojarzenia biegną w stronę Krakowa i Gniezna, a to okazuje się zbytnim uproszczeniem. Czołówka pierwszych miast zaskakuje. Część badaczy lokuje w niej nawet Złotoryję powstałą przed 1211 r.
Niektórzy naukowcy zarzucają autorom podręczników, że uciekają się do uogólnień, bez dostrzegania różnicy między powstaniem grodu, założeniem warowni czy zamku, a uzyskaniem praw miejskich. Ważne jest nadanie statusu miasta potwierdzone odpowiednim dokumentem. Miasta powstawały i lokowane były przeważnie na prawie magdeburskim albo lubeckim, a także na prawie flamandzkim, chełmińskim i średzkim.
Pierwsze miasta lokowane na prawie magdeburskim (obok nazwy rok): Kalisz – 1257, Kraków – 1257, Wrocław – 1261, Gdańsk – 1263, Toruń – 1233, Sandomierz – 1226, Poznań – 1253, Opole – 1217, Gniezno – 1238, Legnica – 1252.
Najstarsze miasto lokowane na prawie lubeckim to Szczecin – 1243 r.
Czołówka miast lokowanych na prawie flamandzkim: Lublin – 1317, Zamość – 1580.
Najstarsze miasta lokowane na prawie chełmińskim: Toruń – 1233, Elbląg – 1237.
Najstarsze miasta lokowane na prawie średzkim: Słupsk – 1265, Inowrocław – 1238.
Trzeba jeszcze zaznaczyć, że niektóre miasta są założone na podstawie różnych praw w różnych okresach historycznych, stąd mogą wynikać nieścisłości w podawaniu dat. Rozbieżności biorące się z różnych interpretacji i badań historycznych wielokrotnie wywoływały już polemiki.
H.K.
