Gdy w 1515 roku zmarła królowa Barbara Zapolya, pierwsza małżonka króla Zygmunta Starego, monarcha postanowił o wybudowaniu na jej cześć całkiem nowej kaplicy grobowej. W przeciwieństwie do istniejących już przy katedrze wawelskiej gotyckich kaplic, nowe dzieło reprezentowało nowy styl rodem z Włoch – renesans. Wybudowana przy południowym wejściu do katedry kaplica, nazwana później Zygmuntowską, miała się stać pierwszym czysto stylowo osiągnięciem architektoniczno-artystycznym w Polsce i, wedle opinii wielu specjalistów, także najwybitniejszym. Niemiecki historyk sztuki August Esserwein nazwał ją już w XIX wieku „perłą renesansu po tej stronie Alp”.
Zygmunt Stary w 1517 roku napisał z Wilna do burgrabiego zamku krakowskiego Jana Bonera: Był u nas Włoch z modelem kaplicy, którą ma nam wystawić i który bardzo nam się spodobał. Owym włoskim artystą był przybyły z Florencji Bartolomeo Berecci, przyszły twórca kaplicy. On też miał być głównym architektem; do pomocy zaprosił również innych artystów rodem z Włoch: Bernardinia Zanobiego de Gianotis, Antonia de Fiesole, Giovanniego Marię Padovana i wielu innych. Prace ruszyły już w 1519 roku i trwały przez kilkanaście lat. 8 czerwca 1533 roku dokonano uroczystego jej poświęcenia, choć zmian wewnątrz samej kaplicy dokonywano nadal, a same sarkofagi królewskie powstały później.
Niewielka w swych rozmiarach budowla powstała na planie kwadratu, przechodzącym w górnej partii w ośmiobok i zwieńczona została łuskową pozłacaną kopułą, na szczycie której postawiono dodatkowy, mniejszy ośmiobok, tzw. latarnię ze złotym krzyżem.
Wejście do kaplicy znajduje się od strony katedry. Zwracają w niej uwagę kuta brązowa krata, marmurowe nagrobki ostatnich Jagiellonów – Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta oraz Anny Jagiellonki – a także bogaty ideowy program rzeźbiarski i renesansowa ornamentyka. Niewielki skrzydłowy ołtarz z malowanymi scenami Męki Pańskiej wykonał norymberski artysta Georg Pencz.
A.F.
www.muzhp.pl
