Święta Paschalne, najstarsze i najważniejsze w tradycji chrześcijańskiej, wymagają szczególnie uroczystej celebracji liturgicznej, podkreślanej również przez śpiew wysławiający doniosłość wydarzenia Zmartwychwstania. Pieśniom wielkanocnym poświęca się mniej uwagi niż kolędom towarzyszącym Bożemu Narodzeniu, warto jednak docenić zarówno utwory na czas postu, jak i Zmartwychwstania.
Repertuar pieśni wielkanocnych
Najstarszą tradycję wśród śpiewów religijnych mają pieśni procesyjne, a więc i rezurekcyjne. Pod względem melodycznym, literackim i funkcjonalnym repertuar pieśni wielkanocnych nawiązuje do tradycji chorałowej. Pierwsze wzmianki o wykorzystaniu pieśni wielkanocnych w liturgii polskiego Kościoła pochodzą z XII w. Znany był już wówczas śpiew „Chrystus Pan zmartwychwstał”. Polskojęzyczne pieśni wykonywane przez lud przedzielały zwrotki łacińskich śpiewów rezurekcyjnych.
Najstarsza pieśń wielkanocna
Wśród polskich za najstarszą pieśń wielkanocną uznawana jest „Krystus zmartwych wstał je”. Najstarszy jej przekład, autorstwa Świętosława z Wilkowa z 1365 r., podaje „Graduał płocki” (księga ta zaginęła podczas II wojny światowej). Melodyjny kształt, równa liczba sylab w wersach oraz rym czyniły tę pieśń łatwą do zapamiętania i wykonania, stąd cieszyła się dużą popularnością przez całe średniowiecze.
Najstarszy zbiór pieśni
Za takie źródło datowane na lata 1360-1370 uznaje się Pontyfikał płocki „Stella chori Plocensis”. Księga ta zawiera opis przebiegu nocnej procesji rezurekcyjnej, w trakcie której śpiewano pieśni „Wstał z martwych krol nasz, Syn Boży” i „Przez twe święte weskrznienie” (współczesna wersja tego śpiewu nosi tytuł „Przez Twoje święte zmartwychpowstanie”; pierwotne „wskrzeszenie” zamieniono później na „zmartwychpowstanie”).
Polszczyzna obok łaciny
Śpiewy liturgiczne w języku ojczystym przenikały do obrządku kościelnego stopniowo. Wplatane były między łacińskie śpiewy. Na przełomie XIV i XV w. śpiewane były pieśni „Wszego świata wszystek lud” i „Jezus Chrystus Bóg-człowiek” oraz „Wesoły nam dzień nastał” (pozornie do niej podobna, znana dzisiaj pieśń „Wesoły nam dzień dziś nastał” jest późniejszą, pochodzącą z przełomu XVI i XVII w.).
Rozkwit pieśni wielkanocnych
Taki etap przypadł na XVI-XVIII w. Na XVI stulecie datowane są pieśni „Chrystus Pan zmartwychwstał” oraz „Dnia tego świętego wielkanocnego”. W XVII w. śpiewano „Wesoły nam dzień dziś nastał”, „Dziś Chrystus Król wiecznej chwały” oraz tłumaczenie Collaudemus – „Wysławiajmy Chrysta Pana”. Z XVIII w. zachowały się „Alleluja, chwalcie Pana”, „Alleluja, Jezus żyje”, „Chrystus zmartwychwstały”, „Dni wesołe nam nastały”, „Dziś nam nastał dzień ozdobny”, „Jezus przeszedł smutne drogi”, „Książę życia tryumfuje nad śmiercią”, „Nie zna śmierci Pan żywota”. Dobrze znam znana dziś pieśń „Otrzyjcie już łzy płaczący” skomponowana została przed końcem XIX w.
Wartość historyczna i artystyczna
Pieśni wielkanocne należą do dziedzictwa polskiej kultury. Oprócz liturgicznych walorów użytkowych mają również wartości artystyczne. Powstawały w różnych epokach historycznych, więc ich forma literacko-muzyczna odzwierciedla etapy rozwoju języka polskiego oraz estetyki muzycznej. Tekst ten oparty został na publikacji ks. Janusza Drewniaka zamieszonej w „Przewodniku Katolickim”.
hk
