Podczas II wojny światowej Niemcy dwukrotnie aresztowali ojca Maksymiliana Kolbego. Za drugim razem trafił do więzienia na Pawiaku, a stamtąd 28 maja 1941 r. do obozu w Auschwitz. W obozie franciszkanin oddał życie na współwięźnia Franciszka Gajowniczka. Zmarł 14 sierpnia 1941 roku.
Kościół katolicki wyniósł męczennika na ołtarze. „Chcę dodać innym odwagi do życia” powiedział decydując się umrzeć za współwięźnia. Zakonnik pokazał wielkość człowieka tym, którzy zatracili poczucie człowieczeństwa.
Franciszkanin Maksymilian Kolbe był dwukrotnie aresztowany przez Gestapo. Drugi raz 17 lutego 1941 roku. Był przesłuchiwany i więziony na Pawiaku. 28 maja 1941 roku trafił do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Nadano mu numer 16670.
W obozie ojciec Kolbe nie zapomniał, że jest kapłanem i zakonnikiem. Umacniał współwięźniów swoją postawą, podtrzymywał na duchu, spowiadał, głosił kazania i potajemnie sprawował Msze święte. Do swoich towarzyszy w niedoli powtarzał: „ufajcie Niepokalanej, wy młodzi żyć będziecie. Ja obozu nie przeżyję, ale wy będziecie uratowani”.
W lipcu 1941 roku, po ucieczce jednego z więźniów, komendant obozu Karl Fritsch skazał dziesięć osób na śmierć głodową. Choć o. Maksymiliana Kolbego nie było w tej grupie, ten dobrowolnie zamienił się i ofiarował swoje życie za nieznanego mu Franciszka Gajowniczka.
Swoją decyzję uzasadniał: „mam już blisko pięćdziesiąt lat, życie moje przeżyłem, a ten ma życie przed sobą. Ma żonę i dzieci”.
Kolbe zmarł 14 sierpnia 1941 roku, dobity zastrzykiem fenolu, jako ostatni z więźniów zamkniętych w bunkrze głodowym, w podziemiach bloku 11, tzw. bloku śmierci.
Uratowany przez Kolbego – Franciszek Gajowniczek przeżył wojnę. Zmarł w 1995 roku w Brzegu na Opolszczyźnie w wieku 94 lat. Pochowany został na cmentarzu przyklasztornym franciszkanów w Niepokalanowie.
Ojciec Maksymilian Kolbe został beatyfikowany przez papieża Pawła VI w 1971 roku. Jedenaście lat później, 10 października 1982 r. jego kanonizacji dokonał papież Jan Paweł II. Pozdrawiając biskupów niemieckich, papież powiedział: „Niech nowy święty, ojciec Maksymilian Kolbe, uprasza wam, waszemu ludowi i krajowi opiekę Bożą i trwały pokój w wolności i sprawiedliwości”. Maksymilian Kolbe stał się pierwszym polskim męczennikiem podczas II wojny, który został wyniesiony na ołtarze. W 1999 roku został natomiast ogłoszony patronem honorowych dawców krwi.
